Có giai thoại kể rằng, trong thời phong kiến ở châu Á, người ta từng trói tù nhân lên mầm tre non để chờ cây mọc xuyên qua cơ thể họ.
Nghe như chuyện bịa, nhưng các ghi chép cổ và thử nghiệm khoa học hiện đại đều cho thấy: điều đó có thể xảy ra thật.
Tre là một trong những loài thực vật phát triển nhanh nhất trên Trái Đất. Theo Sách Kỷ lục Guinness, loài Phyllostachys edulis ở Trung Quốc có thể mọc tới 91 cm chỉ trong một ngày. Trong điều kiện ẩm ướt, mầm tre lớn lên với sức đẩy đáng kinh ngạc, vỏ nhọn cứng, có thể xuyên qua đất, gỗ mục, thậm chí xuyên thủng lớp da động vật.
Chính đặc tính này là nền tảng của hình thức tra tấn được gọi là “bamboo torture”. Theo ghi chép từ một viên chức Anh tại Sri Lanka đầu thế kỷ 19, người ta từng đặt nạn nhân nằm trên mầm tre non, chôn gốc dưới đất. Trong vài ngày, cây mọc lên chậm rãi, đầu mầm nhọn dần xuyên qua da và mô mềm, biến sự lớn lên của tự nhiên thành một cơn hành xác không dứt.
Các tài liệu phương Tây thế kỷ 19 mô tả đây là phương pháp tra tấn của một số triều đình châu Á, nhưng giới sử học ngày nay cho rằng chưa có bằng chứng xác thực nó từng được áp dụng có hệ thống. Tuy vậy, khả năng vật lý của tre đã được chứng minh: năm 2008, chương trình MythBusters trên kênh Discovery Channel tái hiện thí nghiệm này. Mầm tre thật, khi được trồng dưới lớp gelatin mô phỏng cơ thể người, đã xuyên qua khối chất dày trong vài ngày — đủ để cho thấy về mặt sinh học, nó khả thi.
Điều khiến hiện tượng này trở nên đáng sợ không chỉ là tốc độ sinh trưởng, mà là sự tương phản trong hình tượng. Tre, trong văn hóa Á Đông, tượng trưng cho chính trực, kiên cường và thanh khiết. Ở Việt Nam, người ta nói “Tre già măng mọc”, xem nó như biểu tượng của sự tiếp nối. Ấy vậy mà cũng chính loài cây ấy, trong trí tưởng tượng hay sự tàn bạo của con người, lại có thể trở thành công cụ hành hạ chậm rãi nhất thế gian.
Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng câu chuyện về “tra tấn bằng tre” có thể đã được thêu dệt thêm trong thời kỳ thuộc địa, như một cách phương Tây mô tả “sự man rợ phương Đông”. Nhưng dù thật hay không, nó vẫn chạm vào một sự thật khác: con người luôn có khả năng biến điều hiền lành thành vũ khí, nếu họ muốn.
Tre vẫn mọc, ngày và đêm, không cần ánh đèn hay tiếng kèn.
Chậm rãi, im lặng, kiên định.
Và có lẽ, điều đáng sợ nhất không phải là tốc độ của cây tre, mà là trí tưởng tượng của con người khi nhìn vào nó.