Con người chỉ cần phơi nhiễm một liều phóng xạ nhỏ hơn một chút so với bom nguyên tử là đã có thể tử vong. Nhưng có một sinh vật vẫn sống khoẻ dù bị tấn công bởi mức phóng xạ gấp hàng nghìn lần như thế.
Tên của nó là Deinococcus radiodurans. Một loại vi khuẩn nhỏ bé, màu hồng nhạt, có thể tìm thấy trong đất, bụi, thậm chí là cả thịt hộp đã qua xử lý nhiệt. Nó không chỉ sống sót trong điều kiện khô cằn, lạnh giá hay axit mạnh – mà còn chịu được phóng xạ ở mức đủ để làm tan chảy cả DNA của nó.
Nghĩa đen là tan chảy. Một liều phóng xạ cực cao có thể cắt vụn bộ gene của nó thành hàng trăm mảnh. Nhưng chỉ trong vài giờ, vi khuẩn này lắp ráp lại toàn bộ DNA của mình, như chưa từng có chuyện gì xảy ra. Nó làm điều đó chính xác đến mức gần như không để lại lỗi nào.
Câu hỏi là: Tại sao? Tại sao lại có một sinh vật tiến hoá ra khả năng phi thường như thế – khi mà tự nhiên chẳng có nơi nào phóng xạ cao đến vậy để cần thích nghi?
Câu trả lời nằm ở một nơi rất xa bom hạt nhân: sa mạc.
Trong điều kiện khô hạn cực độ, nước trong tế bào bốc hơi, khiến DNA bị đứt gãy giống hệt như khi bị chiếu xạ. Deinococcus không tiến hoá để chống phóng xạ. Nó chỉ học cách sinh tồn giữa cái khô khốc của khí hậu khắc nghiệt. Khả năng chống phóng xạ chỉ là hiệu ứng phụ.
Điều kỳ lạ là: chính vì khả năng này, loài vi khuẩn đó đã từng được NASA mang lên vũ trụ. Để xem liệu nó có thể sống sót ngoài không gian – nơi bức xạ còn khắc nghiệt hơn nhiều lần.
Và nó sống được.
Không chỉ thế, các nhà khoa học còn đang tìm cách “thuần hoá” nó để xử lý rác thải hạt nhân. Một sinh vật từng sống trong đất cát hoang mạc, giờ đang trở thành hi vọng làm sạch những gì con người sợ chạm vào.
Đôi khi, điều khiến bạn trở nên bất bại… chỉ là hậu quả ngoài ý muốn của việc cố sống sót.