Có một điều mà tất cả chúng ta đều biết, nhưng lại hiếm khi nhớ đến: mình sẽ chết.
Không phải là “có thể chết”, mà là chắc chắn. Không thoát. Không ngoại lệ. Tuy nhiên, nếu bạn ngồi trong quán cà phê lúc 9 giờ sáng, nhìn quanh, sẽ thấy một cảnh tượng thật kỳ lạ: ai cũng cư xử như thể mình sẽ sống mãi. Cãi nhau vì một email. Lăn tăn vì món ăn thiếu rau thơm. Thậm chí nổi đóa vì kẹt xe.
Tâm trí con người có một năng lực siêu nhiên: vừa nhận thức được cái chết, vừa vờ như không có nó. Cái chết hiện diện mọi nơi, nhưng cũng bị gói lại trong những chiếc hộp kính – bệnh viện, nhà tang lễ, nghĩa trang – như một món hàng cần cách ly khỏi đời sống thường nhật. Cái chết là một sự thật, nhưng cũng là điều cấm kỵ vô hình.
Thật kỳ lạ, chúng ta là loài duy nhất làm điều này. Một con nai thấy bạn bị săn, nó hoảng sợ, bỏ chạy. Nhưng vài phút sau, nó lại thản nhiên gặm cỏ, như chưa từng chứng kiến. Con người thì khác. Chúng ta nhìn một đám tang, và bất giác thấy lạnh sống lưng. Không phải vì sợ ma, mà vì biết rõ: một ngày nào đó, người nằm đó sẽ là mình.
Khả năng đó – biết trước cái chết – từng được xem là đặc quyền độc nhất của con người. Nhưng gần đây, giới khoa học bắt đầu đặt câu hỏi: thật sự chỉ có mình ta sao? Các nghiên cứu về tinh tinh, voi, cá heo, quạ… cho thấy những dấu hiệu khá giống nhau: dừng lại trước xác chết, có hành vi lặp lại như nghi thức, thậm chí biểu lộ cảm xúc. Không ai chắc chúng hiểu “cái chết” như ta, nhưng rõ ràng chúng nhận ra: sự sống đã biến mất, và không trở lại nữa.
Tuy vậy, con người vẫn khác. Ta không chỉ biết người khác sẽ chết. Ta biết chính mình cũng sẽ chết. Ta tưởng tượng được cái chết của bản thân. Và chính điều đó mới là quả bom tâm lý lớn nhất.
Để sống bình thường, tâm trí ta buộc phải chơi một trò đánh lừa. Chúng ta tưởng như đã “chấp nhận cái chết”, nhưng thực ra chỉ là giấu nó dưới tấm thảm của đời sống bận rộn. Chúng ta tránh nghĩ về nó, hoặc gói nó lại trong nghi lễ, triết lý, tôn giáo – bất cứ thứ gì giúp cái chết trở nên dễ nuốt hơn.
Và rồi, kỳ lạ thay, chính trò chơi trốn chạy ấy lại giúp ta sống tốt hơn. Không ai có thể thức dậy mỗi sáng với suy nghĩ: “Mình sắp chết”. Ta cần quên đi một chút, để có thể yêu, làm việc, cười, và thậm chí là… lo lắng chuyện vặt.
Nhưng đôi khi, một vụ tai nạn, một đêm mất ngủ, một cái nhìn lặng từ ai đó cũng đủ để bức màn rơi xuống. Cái chết trở lại – không ồn ào, không gào thét – mà chỉ lặng lẽ đứng nhìn, như một người bạn cũ. Nhắc ta nhớ rằng, thời gian không phải là vô tận.
Và nhờ thế, cuộc sống có giá trị.