Bạn đã bao giờ tự hỏi tại sao chúng ta lại lão hoá? Câu hỏi này đã làm đau đầu nhiều thế hệ và chúng ta vẫn còn nhiều điều cần khám phá. Tuy nhiên, một điều chắc chắn là lão hóa là một phần tự nhiên và không thể tránh khỏi của cuộc sống, bắt nguồn từ nhiều quy luật sinh học và hóa học. Hãy cùng khám phá các nguyên nhân chính dẫn đến quá trình lão hoá này.
Nội dung chính
DNA – “Bản mã” cuộc sống và vấn đề của quá trình sao chép
Các tế bào trong cơ thể chúng ta liên tục tái tạo và phát triển. Trong quá trình này, DNA, một loại axit nucleic chứa các chỉ dẫn genetique, đóng vai trò quan trọng như “bản mã” hướng dẫn tế bào hoạt động và phát triển.
Mỗi tế bào con được tạo ra thông qua sự phân chia của tế bào mẹ cần sao chép toàn bộ DNA để có thể hoạt động độc lập. Đây là một quá trình phức tạp, nơi mỗi “chữ cái” trong chuỗi DNA – được gọi là nucleotide – cần được sao chép một cách chính xác.
Mặc dù các cơ chế sao chép DNA của tế bào rất chính xác, nhưng không hoàn hảo. Đôi khi, các lỗi sao chép có thể xảy ra, dẫn đến những thay đổi trong chuỗi DNA. Những lỗi này, được gọi là đột biến, có thể gây ra thay đổi trong cấu trúc và chức năng của tế bào.
Điều đáng chú ý là hệ thống của chúng ta có cơ chế sửa chữa DNA để khắc phục những lỗi này. Tuy nhiên, quá trình sửa chữa cũng không hoàn hảo và có thể để lại một số lỗi không được khắc phục. Khi những lỗi này tích lũy, chúng có thể gây ra sự thay đổi trong cấu trúc và chức năng của tế bào, điều này góp phần vào quá trình lão hoá.
Ngoài ra, môi trường cũng có thể gây ra tổn thương DNA. Ví dụ, tia tử ngoại từ ánh nắng mặt trời và các chất gây độc hại trong khói thuốc lá đều có thể gây tổn thương DNA, làm tăng nguy cơ lão hoá.
Vì vậy, “bản mã” cuộc sống, hay DNA, vừa là chìa khóa cho sự sống, vừa đồng thời là điểm yếu khiến chúng ta phải đối mặt với quá trình lão hoá.
Telomeres – “Lưỡi gà” cuộc sống
Telomeres, tạm dịch là “lưỡi gà”, là các đoạn DNA nằm ở hai đầu của mỗi nhiễm sắc thể – các đơn vị chứa gen trong tế bào. Chúng có chức năng bảo vệ thông tin genetique bên trong nhiễm sắc thể khỏi việc mất mát và tổn thương trong quá trình tế bào chia và sao chép DNA.
Mỗi lần tế bào chia, telomeres sẽ ngắn đi một chút. Đây là do sự giới hạn của cơ chế sao chép DNA, không thể sao chép toàn bộ telomeres mỗi khi tế bào chia. Điều này giống như việc mỗi lần bạn cắt một mảnh từ “lưỡi gà” bảo vệ, phần này sẽ không thể tái tạo lại.
Khi telomeres trở nên quá ngắn, quá trình sao chép DNA trở nên không ổn định, tế bào không thể chia sẻ đúng cách nữa. Thay vào đó, tế bào có thể bước vào một trạng thái gọi là senescence, hoặc tự tử tế bào để tránh gây ra tổn thương cho cơ thể. Điều này làm giảm khả năng tái tạo của cơ thể và góp phần vào quá trình lão hoá.
Ngoài ra, việc telomeres ngắn đi cũng làm tăng nguy cơ các đột biến genetique. Khi telomeres quá ngắn, các đoạn DNA gần cuối nhiễm sắc thể có thể bị mất đi trong quá trình sao chép, dẫn đến thay đổi genetique có thể gây hại cho cơ thể.
Vì vậy, telomeres – “lưỡi gà” cuộc sống, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ sự ổn định của thông tin genetique và đồng thời là yếu tố quan trọng góp phần vào quá trình lão hoá của chúng ta.
Sự căng thẳng oxy hoá – Kẻ thù từ bên trong
Trong cơ thể chúng ta, có một quá trình tự nhiên và liên tục đang diễn ra gọi là quá trình oxy hoá. Đây là một quá trình phức tạp liên quan đến sự chuyển đổi năng lượng từ thực phẩm chúng ta ăn thành năng lượng cần thiết cho hoạt động của cơ thể. Tuy nhiên, trong quá trình này, có những phân tử gọi là gốc tự do được tạo ra.
Gốc tự do là những phân tử chứa một hoặc nhiều electron không cặp, làm cho chúng trở nên rất phản ứng và có khả năng gây hại cho cấu trúc tế bào, bao gồm DNA, protein và màng tế bào. Đây là quá trình gọi là căng thẳng oxy hoá.
Khi căng thẳng oxy hoá xảy ra, gốc tự do tấn công và phá hủy cấu trúc của tế bào, gây ra các thay đổi có thể dẫn đến lão hoá và các bệnh tật khác như bệnh tim, Alzheimer và nhiều loại ung thư. Mức độ căng thẳng oxy hoá tăng lên khi chúng ta lão hoá, và là một trong những nguyên nhân góp phần vào quá trình lão hoá.
Cơ thể chúng ta có các cơ chế tự vệ chống lại gốc tự do, bao gồm các hệ thống enzyme chống oxy hoá và các chất chống oxy hoá mà chúng ta nhận được từ chế độ ăn uống, như vitamin C và E. Tuy nhiên, khi chúng ta lão hoá hoặc khi cơ thể bị phơi nhiễm với các nguồn gốc tự do từ môi trường, như tia tử ngoại hoặc khói thuốc lá, khả năng của cơ thể chống lại căng thẳng oxy hoá có thể không đủ, dẫn đến lão hoá.
Như vậy, sự căng thẳng oxy hoá, kẻ thù từ bên trong cơ thể chúng ta, chính là một yếu tố quan trọng góp phần vào quá trình lão hoá.
Sức đề kháng yếu đi
Sức đề kháng, hay hệ thống miễn dịch, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể chúng ta khỏi các mầm bệnh và vi khuẩn xâm nhập. Khi chúng ta lão hoá, hệ thống miễn dịch của chúng ta cũng dần yếu đi, gây ra sự giảm khả năng phản ứng chống lại vi khuẩn và virus, làm tăng nguy cơ bị bệnh tật.
Một trong những nguyên nhân góp phần vào việc giảm sức đề kháng này là giảm số lượng và hoạt động của các tế bào miễn dịch, như các loại tế bào lympho. Điều này cũng làm giảm khả năng của cơ thể trong việc sản sinh ra các kháng thể phù hợp để chống lại vi khuẩn và virus mới.
Đồng thời, quá trình lão hoá cũng gây ra sự thay đổi trong hệ thống miễn dịch, làm cho cơ thể phản ứng mạnh mẽ hơn với các tác nhân gây viêm, dẫn đến viêm mãn tính, điều này có thể làm tăng quá trình lão hoá và gây ra nhiều loại bệnh tật khác nhau.
Hiện tượng Glycation
Glycation là quá trình mà trong đó đường trong máu liên kết với protein để tạo ra các sản phẩm cuối cùng của glycation tiên tiến (AGEs). Quá trình này xảy ra tự nhiên trong cơ thể và tăng lên khi chúng ta lão hoá.
AGEs có thể gây ra sự thay đổi cấu trúc và chức năng của protein, khiến chúng trở nên cứng và mất độ linh hoạt. Điều này đặc biệt quan trọng đối với những protein chịu trách nhiệm về độ đàn hồi của da và mạch máu, vì vậy quá trình glycation có thể dẫn đến các dấu hiệu lão hoá như nếp nhăn và tăng nguy cơ bị bệnh tim mạch.
Ngoài ra, AGEs còn kích thích phản ứng viêm trong cơ thể, làm tăng quá trình lão hoá. Chúng cũng có thể gây ra sự tích tụ của protein bất thường, góp phần vào bệnh Alzheimer và các bệnh tật khác liên quan đến sự lão hoá.
Như vậy, sức đề kháng yếu đi và hiện tượng glycation đều đóng vai trò quan trọng trong quá trình lão hoá của chúng ta, và hiểu rõ về chúng có thể giúp chúng ta tìm ra các phương pháp để chống lại quá trình lão hoá.
Tổng kết
Dù lão hoá là quá trình không thể tránh khỏi, nhưng chúng ta vẫn có thể làm chậm nó bằng cách duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân đối, tập thể dục đều đặn, hạn chế hút thuốc, tránh tiếp xúc với tia tử ngoại và giảm căng thẳng.
Vì sao chúng ta lại lão hoá? Câu trả lời có thể không đơn giản, nhưng việc nắm bắt rõ hơn về quá trình này sẽ giúp chúng ta tìm cách bảo vệ sức khỏe và duy trì chất lượng cuộc sống trong suốt quá trình lão hoá.