Ở độ sâu hơn một trăm mét dưới mặt biển Baltic, ánh sáng gần như không còn tồn tại. Một robot lặn chậm rãi trôi qua, quét ánh đèn trắng lên thân gỗ phủ rêu xám. Trước ống kính, hiện lên một con tàu dài khoảng 25 mét, cột buồm vẫn dựng, dây neo vẫn còn, boong tàu vẫn khép kín. Nó đã nằm đó suốt hơn ba thế kỷ, và dường như thời gian chưa kịp chạm vào.
Con tàu này được phát hiện năm 2019 bởi nhóm khảo cổ biển của Đại học Southampton (Anh) và Trung tâm Khảo cổ Hàng hải Thụy Điển. Phân tích cấu trúc cho thấy đây là loại tàu buôn Hà Lan thế kỷ 17, gọi là fluit — loại tàu từng chiếm lĩnh các tuyến thương mại giữa Bắc Âu và vùng Baltic. Con tàu có thể đã chìm khoảng năm 1650, trong một chuyến chở hàng qua vùng biển lạnh giá này.
Thông thường, gỗ sẽ mục nát nhanh dưới nước biển, bị vi sinh vật và loài giun ăn gỗ (shipworm) phá hủy. Nhưng biển Baltic lại khác. Nước ở đây lạnh, mặn ít và đặc biệt là gần như không có oxy hòa tan ở tầng sâu. Trong môi trường ấy, những sinh vật làm phân rã gỗ không thể tồn tại. Vì vậy, con tàu vẫn giữ nguyên hình dáng như thể chỉ vừa chìm xuống hôm qua.
Theo báo cáo của nhóm nghiên cứu trên trang Södertörn University năm 2020, nhiệt độ nước sâu ở Baltic thường dưới 4°C, dòng chảy yếu và ánh sáng hầu như không lọt tới đáy. Chính sự yên tĩnh và lạnh lẽo ấy đã biến khu vực này thành “kho bảo tàng tự nhiên” khổng lồ, nơi hàng nghìn xác tàu từ thời Trung cổ đến thế kỷ 20 vẫn nằm nguyên.
Các nhà khoa học gọi nó là “nghĩa địa đóng băng của lịch sử”. Trong bóng tối đó, không có tiếng người, không có sóng, chỉ có những con tàu ngủ yên. Một số vẫn còn thùng hàng, bình gốm, dụng cụ, thậm chí cả giày da của thủy thủ vẫn giữ nguyên hình dạng.
Điều nghịch lý là, chính sự khắc nghiệt – lạnh, tối, và thiếu sự sống – lại giúp quá khứ tồn tại lâu nhất. Những gì con người làm ra để vượt biển nay được chính biển giữ lại, không phải bằng ký ức, mà bằng sự im lặng.
Nếu có ai lặn xuống và soi đèn qua lớp nước đục, họ sẽ thấy giữa đáy biển Baltic, thời gian vẫn còn nguyên vẹn, chỉ lặng lẽ đổi màu theo rêu và cát.