Bạn có biết rằng thuế đã tồn tại từ khi loài người còn chưa biết đến tiền?
Khi nghĩ đến thuế, bạn có thể hình dung đến những con số, hóa đơn, và một cơ quan nhà nước nào đó yêu cầu bạn phải “chia sẻ” thu nhập của mình. Nhưng thực chất, thuế đã có mặt từ rất lâu – lâu đến mức vượt qua cả sự ra đời của tiền tệ hay chữ viết. Và câu chuyện về người đầu tiên phải nộp thuế trong lịch sử nhân loại – lại không hề giống những gì bạn tưởng tượng.
Thuế cổ xưa không phải là tiền, mà là… hiện vật
Khoảng 5.000 năm trước, ở vùng Lưỡng Hà – nơi được coi là cái nôi của nền văn minh nhân loại – người dân đã bắt đầu phải “góp phần” cho nhà nước thông qua hiện vật như ngũ cốc, gia súc hoặc lao động. Họ không gọi đó là thuế, nhưng bản chất vẫn là một khoản đóng góp bắt buộc để duy trì bộ máy cai trị.
Trong một văn bản bằng chữ hình nêm từ khoảng năm 2300 TCN dưới thời vua Urukagina ở thành bang Lagash (nay là Iraq), đã ghi lại những hình thức “thu phí” rất giống với thuế. Người dân phải nộp một phần sản lượng mùa màng, nếu không sẽ bị phạt. Đây được xem là một trong những bằng chứng sớm nhất về hệ thống thuế có tổ chức trong lịch sử.
Ai là người đầu tiên chính thức bị đánh thuế?
Thật khó để xác định một cá nhân cụ thể, nhưng theo các tài liệu lịch sử, vị Pharaoh Ai Cập cổ đại – Sneferu (khoảng năm 2600 TCN) là người đầu tiên ra lệnh thu thuế trên quy mô lớn có ghi chép rõ ràng. Thuế của ông chủ yếu đánh vào sản lượng nông nghiệp và đất đai – thứ vô cùng quan trọng trong xã hội nông nghiệp thời đó.
Người dân Ai Cập thời kỳ đó đã bị yêu cầu nộp thu hoạch hàng năm cho nhà vua, và nếu không đạt chỉ tiêu, họ sẽ bị trừng phạt. Có cả đội ngũ ghi chép, kiểm kê sản lượng và thậm chí là… giám sát để ngăn chặn việc trốn thuế.
Vì sao thuế lại tồn tại từ rất sớm?
Lý do thật đơn giản: Không có thuế, không có nhà nước. Những công trình vĩ đại như Kim Tự Tháp, hệ thống tưới tiêu Mesopotamia hay quân đội La Mã đều được duy trì bằng thuế.
Thuế là công cụ giúp giới cầm quyền duy trì quyền lực, xây dựng hạ tầng, tổ chức quân đội và đảm bảo trật tự xã hội. Nói cách khác, thuế là một hình thức “giao dịch cưỡng chế” giữa nhà nước và người dân: bạn được bảo vệ, có đường đi, có nước tưới ruộng – đổi lại bạn phải “chia sẻ” một phần thu nhập.
Từ hiện vật đến tiền mặt – sự tiến hóa của thuế
Khi tiền tệ ra đời, hình thức thuế cũng thay đổi. Ở thời La Mã cổ đại, các loại thuế bắt đầu có đơn vị tính bằng tiền: thuế thu nhập, thuế tài sản, thậm chí cả thuế “đầu người”. Người dân đôi khi còn phải tự tính và khai báo thuế, điều mà đến nay vẫn còn tồn tại ở nhiều nước.
Đặc biệt, La Mã còn có “thuế nước tiểu” – đánh vào các xưởng tái chế nước tiểu để sản xuất da và tẩy trắng vải. Vâng, bạn không nghe nhầm – người La Mã thực sự thu thuế từ… việc tiểu tiện!
Thuế – tưởng chừng là sản phẩm của thời hiện đại, nhưng thật ra là thứ đã ăn sâu vào lịch sử nhân loại từ thuở sơ khai.
Từ cống phẩm lúa mạch 5.000 năm trước, đến thuế thu nhập thời nay – có thể thấy, dù xã hội có tiến hóa ra sao, thì thuế vẫn là cái giá để duy trì trật tự và phát triển.