Hãy tưởng tượng bạn đứng giữa một sân ga đông nghịt người, không nhìn thấy gì ngoài mũ áo và tiếng loa rè vang vọng. Trong hỗn loạn đó, có một giọng quen vang lên — và bạn quay đầu lại ngay lập tức. Điều mà bạn vừa làm, chim cánh cụt đã thành thạo từ hàng triệu năm nay.
Ở Nam Cực, nơi bão tuyết rít gào và bầy đàn có thể lên tới hàng chục nghìn cá thể, loài chim cánh cụt hoàng đế (emperor penguin) vẫn tìm được bạn đời hoặc con non của mình. Không phải bằng mắt, mà bằng tai.
Trong thời gian ấp trứng, chim trống và chim mái thay nhau ra biển kiếm ăn và quay lại. Nhưng giữa hàng ngàn con chim giống hệt nhau, đứng chen chúc, lại không có tổ riêng, làm sao để nhận ra người thân?
Câu trả lời nằm trong tiếng gọi. Mỗi con chim cánh cụt có một âm thanh đặc trưng – một bản nhạc ngắn, độc nhất như dấu vân tay bằng âm thanh. Điều đặc biệt là chúng không chỉ đơn âm, mà sử dụng thứ gọi là hệ thống hai âm (two-voice system): hai dây thanh phát ra hai âm sắc khác nhau cùng lúc, tạo nên một dạng âm thanh “hòa âm” mà chỉ bạn đời hoặc con cái mới ghi nhớ chính xác.
Theo nghiên cứu đăng trên Proceedings of the Royal Society B, các nhà khoa học đã ghi âm tiếng gọi của chim cánh cụt hoàng đế và cho thấy mỗi âm thanh là một “chữ ký cá nhân”, giúp cá thể nhận diện nhau với độ chính xác rất cao – ngay cả khi bị lẫn trong hàng nghìn tiếng ồn tương tự. Điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường nơi mọi dấu hiệu hình ảnh gần như bị xóa nhòa bởi tuyết và bóng râm.
Không chỉ chim hoàng đế, loài chim cánh cụt châu Phi (African penguin) cũng có khả năng nhận ra bạn đời bằng tiếng kêu, kết hợp với các vệt đốm trên ngực – mỗi con có một “họa tiết” riêng biệt như mã QR. Nhưng kể cả khi không nhìn thấy, âm thanh vẫn là yếu tố quyết định trong việc tìm nhau giữa đám đông.
Thật nghịch lý: loài vật đi lạch bạch mà ta hay xem là “vụng về” lại sở hữu khả năng phân tích âm thanh phức tạp hơn nhiều loài linh trưởng. Trong khi chúng ta phải dùng điện thoại, hình ảnh, tin nhắn để kết nối, chim cánh cụt chỉ cần một tiếng kêu – phát ra từ xa, lọt qua gió tuyết – và bạn đời của nó sẽ quay đầu lại.
Âm thanh, với chúng, không chỉ là công cụ báo động hay gọi đàn. Đó là một đoạn ký ức sống động, gói trong vài giây rung động – một bản tình ca đơn sơ mà chỉ đúng một cá thể trên đời nghe hiểu.
Có lẽ, đó là lý do khiến câu chuyện của loài chim này không chỉ gây ấn tượng về mặt sinh học. Nó nhắc ta rằng tình cảm – dù là trong tuyết lạnh hay thành phố đông người – cũng luôn cần một “ngôn ngữ riêng” để nhận ra nhau. Và đôi khi, giữa cả thế giới ồn ào, chỉ một tiếng gọi quen cũng đủ khiến ta quay đầu.