Một lớp bụi mỏng trên bàn, thường bị coi là dấu hiệu của sự bừa bộn, thực ra giống như một cuốn nhật ký âm thầm của căn phòng. Nếu nhìn qua kính hiển vi, bạn sẽ thấy trong lớp bụi ấy có vô số tế bào da chết, DNA và cả vi khuẩn. Mỗi hạt bụi là một mảnh nhỏ ghi lại sự hiện diện của con người, dù người đó đã rời đi từ lâu.
Một người trưởng thành rụng khoảng 500 triệu tế bào da mỗi ngày, tương đương 30–90 miligam da chết mỗi giờ. Nghĩa là ngay lúc này, khi bạn đang đọc những dòng chữ này, làn da của bạn cũng đang âm thầm rơi rụng và trở thành một phần của lớp bụi quanh mình. American Lung Association ước tính chúng ta thải ra khoảng 1,5 gram da chết mỗi ngày, đủ để nuôi sống cả một quần thể mạt bụi nhỏ bé. Những con số này khiến bụi không còn đơn giản là “bụi”, mà trở thành kết quả trực tiếp của cơ thể chúng ta.
Các nghiên cứu cho thấy bụi trong nhà có thể chứa từ 20 đến 50 phần trăm là tế bào da chết. Một số tài liệu kỹ thuật thậm chí đưa ra con số cao hơn, từ 75 đến 90 phần trăm, tùy vào môi trường sống, độ ẩm và thói quen sinh hoạt. Dù tỷ lệ chính xác còn tranh luận, không thể phủ nhận rằng phần lớn bụi chính là da người đã bong ra. Bởi vậy, trên một mặt bàn nơi nhiều người từng ngồi, bụi có thể chứa tế bào của hàng chục, thậm chí hàng trăm người khác nhau.
Điều đáng ngạc nhiên là bụi còn có thể trở thành một kho lưu trữ sinh học. Năm 2015, một nhóm nhà khoa học đã sử dụng DNA từ mẫu bụi để xác định không chỉ loài vật có mặt trong căn nhà, mà cả dấu vết sinh học của con người. Mỗi hạt bụi giống như một “mẫu ADN thu nhỏ”, lưu giữ thông tin mà chính chủ nhân cũng không biết mình đã để lại. Đó là lý do các nhà điều tra tội phạm bắt đầu quan tâm đến việc phân tích bụi trong hiện trường như một nguồn chứng cứ tiềm năng.
Nhưng sự thật còn có một lớp ngược đời khác. Lớp mỡ li ti bong ra cùng tế bào da chứa các chất như squalene và cholesterol. Khi tiếp xúc với ozone trong không khí, chúng có thể phá hủy một phần khí này, khiến nồng độ ozone trong phòng giảm từ 2 đến 15 phần trăm. Nghĩa là trong khi ta nghĩ mình chỉ để lại bụi bẩn, thì cơ thể thật ra còn đang lặng lẽ tác động lên thành phần hóa học của chính không gian ta sống.
Và nếu bạn cần một con số để hình dung, hãy nghĩ đến chiếc đệm nơi bạn ngủ mỗi ngày. Một thí nghiệm phổ biến đã tính toán rằng nếu hai người cùng ngủ trên một chiếc đệm trong 10 năm, bụi tích tụ trên đó có thể chứa tới ba kilogram da chết. Một con số đủ khiến bất kỳ ai cũng giật mình khi lật lớp ga trải giường.
Tất nhiên, bụi không chỉ là da. Nó còn chứa sợi vải từ quần áo, lông thú nuôi, phấn hoa bay vào từ cửa sổ, mảnh vụn côn trùng, và cả vi nhựa từ vật dụng hiện đại. Nhưng chính phần tế bào da mới là yếu tố biến lớp bụi ấy thành một bản đồ sinh học, phản ánh ai đã từng hiện diện trong không gian.
Thế nên, lần tới khi bạn đặt tay lên mặt bàn phủ bụi và chuẩn bị lau đi, hãy dừng lại một chút. Bạn không chỉ đang quét sạch bụi vô cơ, mà đang xóa đi cả dấu vết của hàng chục người từng có mặt ở đó. Có thể bạn không nhớ nổi họ, nhưng bụi thì nhớ rất lâu.