Tiếng ngáy thường bị coi là chuyện nhỏ: ồn ào, khó chịu, vậy thôi. Nhưng với não bộ, đó có thể là tín hiệu của một vấn đề âm thầm hơn — nguy cơ suy giảm trí nhớ sớm. Không phải vì âm thanh, mà vì những “khoảng trống” oxy xảy ra lặp đi lặp lại trong lúc ngủ. Khi hơi thở tắc nghẽn và tái thông liên tục, não như bị kéo ra khỏi giấc ngủ sâu đúng lúc nó cần được phục hồi.
Điều đáng sợ là ngay cả sự gián đoạn nhẹ cũng để lại dấu vết. Các nghiên cứu gần đây cho thấy ngưng thở khi ngủ trong giai đoạn REM — thời điểm bộ não củng cố ký ức — liên quan đến giảm oxy máu, thay đổi cấu trúc não và suy giảm trí nhớ lời nói ở người lớn tuổi có nguy cơ Alzheimer. Nói nôm na, giấc ngủ vốn để “ghi” và “lưu” ký ức, nhưng nếu bị băm nhỏ bởi ngáy và ngưng thở, file ký ức có thể hỏng ngay từ khâu lưu.
Một mảnh ghép khác đến từ câu chuyện “dọn rác” của não bộ. Trong giấc ngủ lành mạnh, hệ thống thanh lọc trong não có nhiệm vụ gom và thải các chất thừa, bao gồm cả beta-amyloid — loại protein thường tích tụ ở bệnh Alzheimer. Giấc ngủ phân mảnh làm công việc này dở dang; qua thời gian, rác có thể nhiều lên, còn ký ức thì mòn đi trước khi ta kịp để ý. Nhiều phân tích hình ảnh não và nghiên cứu dọc cho thấy ngáy/ngưng thở khi ngủ liên quan đến tăng gánh nặng amyloid và điểm số nhận thức thấp hơn.
Không chỉ vậy, ngáy còn đi kèm cả “vòng xoáy” tim mạch — tăng huyết áp, rối loạn nhịp, kháng insulin — những yếu tố vốn đã bất lợi cho trí nhớ khi cộng hưởng nhiều năm. Một nghiên cứu đoàn hệ cho thấy người ngáy (thường kèm rối loạn hô hấp khi ngủ) có nguy cơ sa sút trí tuệ cao hơn, đặc biệt khi hiện diện thêm các yếu tố chuyển hóa. Tức là chuyện trên giường ngủ có thể gặp nhau ở… phòng khám tim mạch và trí nhớ.
Điểm quan trọng: liên quan không đồng nghĩa tất yếu. Không phải ai ngáy cũng sẽ mất trí nhớ sớm. Cường độ ngáy, số lần ngưng thở, tuổi tác, gene, bệnh nền, lối sống… đều góp phần quyết định bức tranh cuối cùng. Thậm chí nhiều nghiên cứu vẫn dựa vào tự báo cáo (tự khai ngáy), chưa đo bằng đa ký giấc ngủ, nên cần đọc thận trọng. Nhưng bức tranh tổng thể đang rõ dần: ngáy to, ngưng thở khi ngủ — nhất là trong REM — không phải chuyện vặt.
Nghịch lý nằm ở chỗ: giấc ngủ được sinh ra để chữa lành, vậy mà ở một số người, chính giấc ngủ lại bào mòn ký ức từng chút. Bạn không cần hoảng sợ, nhưng nên coi đó là lời nhắc. Nếu bạn (hoặc người nằm cạnh) ngáy to, thức dậy mệt, buồn ngủ ban ngày, đau đầu sáng sớm, hay “đứt quãng” hơi thở khi ngủ, đã đến lúc đi kiểm tra. Những biện pháp rất đời thường — giảm cân, tránh rượu gần giờ ngủ, nằm nghiêng, vệ sinh mũi họng — đôi khi đã đủ giúp. Trường hợp nặng, chẩn đoán và can thiệp (như CPAP) có thể vừa cải thiện giấc ngủ vừa là “bảo hiểm” cho trí nhớ về sau.
Có những dấu hiệu cơ thể ta từng xem là ồn ào mà vô hại. Nhưng tiếng ngáy — nếu lắng nghe — lại giống một tín hiệu Morse của não bộ: “Tôi đang thiếu oxy, tôi đang ngủ không sâu.” Giữ ký ức không chỉ là học nhiều hay uống vitamin; đôi khi nó bắt đầu từ một đêm yên lặng, đủ sâu, đủ dài.