Một miếng ớt đỏ thả vào bát phở, chén bún, hay đơn giản là trái ớt chấm cùng miếng rau luộc. Ta quen với cảm giác cay nồng làm mắt nhòe, trán vã mồ hôi, tưởng chỉ để tăng hứng vị. Nhưng các nhà khoa học lại phát hiện: thói quen này còn đi kèm một điều ít ngờ tới — nguy cơ tử vong thấp hơn.
Năm 2015, tạp chí y khoa BMJ công bố một nghiên cứu quy mô khổng lồ: gần nửa triệu người Trung Quốc được theo dõi suốt hơn bảy năm. Kết quả thật đáng chú ý: so với người hầu như không ăn cay, những ai ăn món cay 1–2 ngày/tuần có nguy cơ tử vong thấp hơn 10%, còn nhóm ăn 6–7 ngày/tuần giảm tới 14%. Hiệu ứng mạnh hơn ở những người không uống rượu, và đặc biệt rõ khi nguồn cay là ớt tươi thay vì dầu ớt hay tương ớt chế biến.
Phát hiện ấy không phải chuyện riêng của người Á Đông vốn quen với vị cay. Ở Mỹ, dữ liệu từ chương trình NHANES III theo dõi hơn 16.000 người trong gần hai thập kỷ cũng cho thấy người ăn ớt đỏ thường xuyên có nguy cơ tử vong thấp hơn hẳn. Ở Ý, nghiên cứu Moli-sani trên hơn 22.000 người trưởng thành ghi nhận: ăn ớt trên bốn lần/tuần liên quan đến giảm 23% nguy cơ tử vong tim mạch và 33% nguy cơ tử vong do đột quỵ. Dù khác biệt về văn hóa ẩm thực, kết quả lại hướng cùng một chiều: món cay dường như có “liên minh” với tuổi thọ.
Để củng cố thêm, một tổng hợp năm 2023 gộp dữ liệu từ bốn đoàn hệ lớn, tổng cộng hơn nửa triệu người, cho thấy ăn ớt liên quan đến giảm 13% nguy cơ tử vong toàn bộ, cùng xu hướng giảm cho bệnh tim và ung thư. Ngay cả báo cáo tại hội nghị khoa học của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ năm 2020 cũng nhấn mạnh: người ăn ớt thường xuyên có nguy cơ tử vong thấp hơn khoảng một phần tư so với nhóm hiếm khi ăn.
Điều gì nằm sau vị cay rát ấy? Thủ phạm chính là capsaicin — phân tử tạo cảm giác bỏng nóng trên lưỡi. Khi bám vào thụ thể đau TRPV1, capsaicin không chỉ đánh lừa hệ thần kinh mà còn kích hoạt hàng loạt phản ứng sinh học. Các nghiên cứu gợi ý nó có thể giảm viêm, cải thiện chuyển hóa lipid và đường huyết, thậm chí tác động tích cực đến hệ vi sinh đường ruột. Tất cả đều là mắt xích then chốt trong những căn bệnh mạn tính rút ngắn tuổi thọ.
Tuy vậy, khoa học cũng nhắc nhở: đây là liên hệ quan sát, không phải công thức nhân quả chắc chắn. Người ăn cay thường xuyên có thể đồng thời mang những thói quen sống khác tốt cho sức khỏe, khó tách riêng hoàn toàn. Và rõ ràng, ăn cay quá mức cũng gây phiền toái cho dạ dày, ruột, đặc biệt ở người có bệnh tiêu hóa.
Nhưng có một chi tiết đáng để suy ngẫm: trong dữ liệu của BMJ, ớt tươi có lợi thế hơn so với dầu ớt hay tương ớt. Điều này hé mở một nguyên tắc quen thuộc: thực phẩm càng gần với dạng nguyên bản, hiệu ứng càng tích cực. Một trái ớt xanh đỏ cắn giòn trong bữa cơm có thể khác xa một thìa dầu ớt sẫm sánh.
Có thể, sống lâu hơn không đến từ một bí quyết thần kỳ nào, mà từ những thói quen nhỏ đều đặn, lặp đi lặp lại suốt đời. Một trái ớt bỏ vào bữa ăn không biến thành “thuốc trường sinh”, nhưng nó là gợi ý rằng gia vị nhỏ cũng có thể để lại dấu vết lớn trên biểu đồ sức khỏe.
Cay nóng thoáng qua trên đầu lưỡi, nhưng dư vị có thể là một câu hỏi lặng lẽ: ta đang nêm nếm tuổi thọ của mình bằng những gì?