Sáng 22 tháng 8 năm 1986, người dân làng Cha, làng Nyos và các ngôi làng nhỏ quanh hồ Nyos, Cameroon, thức dậy để thấy hàng xóm, người thân – thậm chí cả gia súc và chim muông – đã chết. Không cháy nổ, không nước dâng, không vết thương. Những thi thể nằm bất động trên mặt đất, như đang ngủ, mà không bao giờ tỉnh dậy.
Ban đầu, không ai hiểu chuyện gì đã xảy ra. Không có mùi lạ, không có khói, không có bất cứ dấu hiệu bạo lực nào. Trong vài giờ, hơn 1.700 người chết, cùng với khoảng 3.500 con gia súc. Những ai sống sót đều kể lại cảm giác ngột ngạt, ngất đi, rồi tỉnh dậy trong cảnh hoang tàn.
Thủ phạm là khí carbon dioxide (CO₂). Hồ Nyos là một hồ núi lửa sâu, nằm trên đỉnh một mạch magma ngầm. Qua hàng chục năm, CO₂ từ lòng đất thấm vào nước ở tầng đáy, tích tụ lại trong áp suất cao. Hồ trở thành một cái bẫy khí khổng lồ – một chai nước có ga khổng lồ bị lắc và bịt kín nắp.
Đêm hôm đó, một biến động nhỏ – có thể là sạt lở đất – đã làm xáo trộn lớp nước dưới đáy. CO₂ giải phóng đột ngột, tạo thành đám mây khí nặng hơn không khí, tràn ra khỏi hồ, lướt qua các thung lũng. Nó lặng lẽ thay thế ôxy trong không khí, khiến mọi sinh vật sống ngạt thở trong im lặng.
Không ai ngửi thấy gì. Không ai nhìn thấy gì. Chỉ có những cái chết lặng lẽ, rải khắp mặt đất như thể một cơn mộng du tập thể.
Phải mất nhiều tháng, các nhà khoa học mới xác định được nguyên nhân: một vụ phun trào limnic – cực kỳ hiếm và gần như chưa từng được ghi nhận trước đó. Sau thảm họa, người ta đã lắp các ống đặc biệt để đưa CO₂ từ đáy hồ lên từ từ, giảm nguy cơ tích tụ.
Nhưng Nyos không phải hồ duy nhất như vậy. Một số hồ khác ở châu Phi, như hồ Kivu giữa Rwanda và Congo, còn lớn hơn nhiều và cũng chứa khí CO₂ trong lòng.
Không ai biết chắc khi nào một hồ nước “yên bình” khác sẽ thức dậy.