Bạn có từng nhận ra rằng mình sống ngay cạnh một con đường ồn ào, nhưng sau vài tuần, bạn gần như không còn nghe thấy tiếng xe cộ nữa? Hay bạn từng để một chiếc quạt chạy cả đêm và rồi hoàn toàn “quên” mất sự hiện diện của nó? Đó không phải do tai bạn kém đi, mà là do bộ não đã chọn cách… phớt lờ.
Hiện tượng này gọi là sự thích nghi cảm giác (sensory adaptation), một cơ chế sinh tồn cực kỳ thông minh của não bộ con người. Về cơ bản, bộ não được thiết kế để nhận diện sự thay đổi chứ không phải những thứ lặp đi lặp lại. Khi một âm thanh xuất hiện liên tục với cùng một cường độ, não sẽ coi đó là tín hiệu không quan trọng và giảm dần phản ứng với nó.
Chẳng hạn, nếu bạn sống gần đường ray tàu, ban đầu bạn có thể giật mình mỗi lần tàu chạy qua. Nhưng sau vài ngày, tiếng ồn ấy không còn khiến bạn chú ý nữa. Lý do là vì não bộ đã “gắn nhãn” âm thanh đó là vô hại. Thay vì tốn tài nguyên xử lý liên tục, não ưu tiên tập trung vào những tín hiệu mới hoặc bất thường hơn — ví dụ như tiếng kính vỡ hay tiếng người lạ nói chuyện giữa đêm.
Điều thú vị là hiện tượng này không chỉ xảy ra với âm thanh. Mắt bạn cũng trải qua sự thích nghi cảm giác. Nếu bạn đeo kính mới, ban đầu có thể thấy choáng váng, nhưng chỉ sau vài ngày, não điều chỉnh lại hình ảnh bạn nhìn thấy. Tương tự, khi bước vào phòng có mùi nồng, bạn sẽ thấy khó chịu lúc đầu nhưng sau đó mùi ấy dường như “biến mất”.
Sự thích nghi này giúp con người tiết kiệm năng lượng xử lý và tránh bị quá tải thông tin. Tuy nhiên, nó cũng có một điểm bất lợi: đôi khi bạn sẽ không nhận ra những nguy cơ tiềm ẩn vì đã quen với chúng. Ví dụ, nếu bạn sống ở nơi có tiếng ồn liên tục, cơ thể vẫn có thể bị ảnh hưởng stress âm thầm dù bạn không còn nghe thấy nó rõ ràng.
Một số nghiên cứu còn cho thấy những người làm việc trong môi trường ồn ào lâu năm (như sân bay hoặc nhà máy) có nguy cơ cao mắc các bệnh liên quan đến tim mạch hoặc mất ngủ. Nguyên nhân không nằm ở việc họ “nghe” hay không nghe tiếng ồn, mà là cơ thể vẫn phản ứng ở mức sinh học, như tăng nhịp tim hay rối loạn hormone.
Tóm lại, việc não bộ “phớt lờ” âm thanh quen thuộc không phải là lỗi, mà là tính năng. Một cơ chế giúp bạn tập trung vào những điều quan trọng hơn. Nhưng cũng chính vì thế, bạn nên thỉnh thoảng dừng lại và lắng nghe — có thể có điều gì đó bạn đã bỏ lỡ chỉ vì quá quen thuộc.