Ở Iceland, không phải ai cũng được đặt tên mình thích. Một đứa trẻ có thể không được công nhận hợp pháp nếu tên nó không “đúng ngữ pháp”.
Hiện tượng tưởng như phi lý ấy là thật. Quốc gia chỉ hơn ba trăm tám mươi nghìn dân này có một cơ quan riêng để duyệt tên người: Ủy ban Tên Iceland, tên tiếng bản địa là Mannanafnanefnd. Ủy ban này được thành lập năm 1991, nhằm bảo vệ sự trong sáng của tiếng Iceland – thứ ngôn ngữ gần như vẫn giữ nguyên cấu trúc từ thời Viking cách đây hơn một nghìn năm.
Theo Luật Tên cá nhân (Personal Names Act), bất kỳ tên mới nào chưa từng xuất hiện trong danh sách quốc gia đều phải được Ủy ban xét duyệt. Tiêu chí rất cụ thể: tên đó chỉ được phép dùng các chữ cái trong bảng chữ cái Iceland, phải có khả năng biến cách theo ngữ pháp Iceland, và không được gây xấu hổ hay bất lợi cho người mang tên.
Chính vì thế, nhiều cái tên phổ biến ở các nước khác lại bị từ chối. Ví dụ, “Duncan” không được chấp nhận vì có chữ “c” không tồn tại trong tiếng Iceland. “Harriet” từng bị từ chối vì không thể chia cách theo đúng quy tắc ngữ pháp. Một số phụ huynh vì không đồng ý đã khởi kiện, và có trường hợp được phép dùng sau khi luật được sửa.
Tên “Blær” là ví dụ nổi tiếng nhất. Theo quy tắc cũ, “Blær” – nghĩa là “gió nhẹ” – được xếp là tên nam. Khi một người mẹ muốn đặt tên ấy cho con gái, cơ quan đăng ký đã bác bỏ. Sau bốn năm tranh đấu, Tòa án Tối cao Iceland cho phép cô bé giữ tên, và đến năm 2019, luật được sửa để bỏ giới hạn giới tính trong việc đặt tên.
Nghe có vẻ khắt khe, nhưng lý do của Iceland không phải để kiểm soát con người, mà để bảo vệ ngôn ngữ. Tiếng Iceland thuộc nhóm Bắc Âu cổ, ít thay đổi nhất trong các ngôn ngữ châu Âu. Người Iceland ngày nay vẫn đọc hiểu được bản thảo thế kỷ 13 mà không cần dịch. Việc giữ cho tên riêng tuân theo ngữ pháp là một phần của nỗ lực gìn giữ di sản ấy.
Theo Guide to Iceland và các dữ liệu của Nordic Names, danh sách tên được chấp nhận hiện nay có khoảng bảy trăm tên nam và bảy trăm tên nữ. Mỗi khi có ai muốn đặt tên mới, họ phải gửi hồ sơ lên Ủy ban, nêu rõ lý do, nguồn gốc, và cách tên đó phù hợp với tiếng Iceland. Quyết định có thể mất vài tháng, và nếu bị từ chối, người nộp đơn có quyền kháng cáo lên Bộ Nội vụ.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nơi cái tên trở thành biểu tượng cá nhân, Iceland vẫn giữ cách tiếp cận ngược dòng. Một xã hội nhỏ, cô lập giữa Đại Tây Dương, đã chọn cách bảo vệ bản sắc bằng những quy tắc nghe tưởng lạ lùng.
Ở nơi đó, mỗi đứa trẻ chào đời không chỉ nhận một cái tên, mà còn mang theo một phần ngữ pháp hàng nghìn năm tuổi.