Trong phòng phẫu thuật, các bác sĩ đứng quanh một khay kim loại. Trên khay, một trái tim người vẫn co bóp đều, nhịp nhàng, dù cơ thể chủ nhân của nó đã rời đi. Cảnh tượng tưởng như siêu thực ấy không phải từ phim khoa học viễn tưởng. Nó là thật, và là thành tựu y học của thế kỷ 21.
Trái tim là một trong số ít cơ quan có hệ thống dẫn truyền điện độc lập. Bên trong nó có nút xoang (sinoatrial node) – một cụm tế bào đặc biệt có thể tự phát xung điện. Chính những xung này khiến tim co bóp mà không cần mệnh lệnh từ não. Vì thế, ngay cả khi tách khỏi cơ thể, miễn là các tế bào cơ tim còn được cung cấp oxy và chất điện giải, tim vẫn có thể tiếp tục đập.
Theo tài liệu giảng dạy y khoa, trong điều kiện bình thường, tim có thể đập thêm vài phút sau khi được lấy ra khỏi cơ thể. Nhưng trong môi trường kiểm soát – khi được làm lạnh và tưới bằng dung dịch chứa oxy, đường và muối khoáng – tim có thể đập liên tục hơn 10 phút, thậm chí hàng giờ.
Đó chính là nguyên lý được sử dụng trong các thiết bị bảo quản tim hiện đại, như Organ Care System (OCS). Hệ thống này giữ tim ở trạng thái “sống” bằng cách cho máu nhân tạo tuần hoàn qua mạch vành, giúp nó co bóp tự nhiên khi đang được vận chuyển từ người hiến đến người nhận. Theo UCLA Health, công nghệ này có thể giữ tim đập ổn định trên 10 giờ ngoài cơ thể – một bước tiến vượt xa phương pháp trữ lạnh truyền thống.
Nhờ công nghệ “beating-heart transplant”, các bác sĩ ngày nay có thể cấy ghép tim khi nó chưa từng ngừng đập. Điều này giúp giảm tổn thương mô, tăng tỷ lệ hồi phục, và mở ra hy vọng cho hàng nghìn bệnh nhân đang chờ ghép tạng. Ở Anh, Úc và Mỹ, hàng trăm ca ghép tim kiểu này đã được thực hiện thành công từ năm 2015 đến nay.
Thật kỳ lạ khi nghĩ rằng, phần cơ thể từng được coi là “trung tâm cảm xúc” của con người lại là một cỗ máy sinh học hoạt động độc lập đến thế. Nó không cần ý chí, không cần nhận thức. Chỉ cần dòng điện, oxy, và nhịp ion canxi ra vào màng tế bào, trái tim có thể tự mình tiếp tục nhiệm vụ vốn có: đập.
Nhưng chính điều đó lại khiến người ta lặng đi. Bởi sự sống trong nghĩa sinh học không luôn đồng nghĩa với sự sống trong nghĩa con người. Trái tim có thể đập mà không còn người sở hữu nó. Và đôi khi, trong nhịp đập đơn độc ấy, ta cảm nhận rõ hơn bao giờ hết ranh giới mỏng manh giữa sự sống và cái chết.
Giữa phòng phẫu thuật lạnh lẽo, trái tim vẫn co bóp đều trên khay inox. Mỗi nhịp đập vang lên như tiếng vọng của sự sống — tồn tại, bền bỉ, và tách biệt khỏi mọi hình dung về linh hồn.