Nếu huyết áp của bạn lên đến 220 mmHg, bác sĩ sẽ coi đó là tình trạng cấp cứu. Ở mức này, nguy cơ đột quỵ, suy tim hay tổn thương thận đều cực kỳ cao. Thế nhưng với hươu cao cổ, huyết áp ấy lại là trạng thái sinh lý bình thường, lặp đi lặp lại suốt đời mà không gây nguy hại. Đây là một nghịch lý của tự nhiên: loài vật cao lớn này sống khỏe mạnh nhờ một loạt cơ chế thích nghi mà khoa học vẫn đang khám phá.
Cổ hươu cao khoảng 5–6 mét, tức tim của chúng phải bơm máu vượt một quãng đường dài, ngược chiều trọng lực. Để não nhận đủ oxy, tim phải tạo ra huyết áp cực cao, vào khoảng 220–300 mmHg. Con số này gấp đôi huyết áp trung bình ở người. Vậy mà thay vì bị đứt mạch máu não, hươu cao cổ vẫn sống hàng chục năm, chạy nhanh và chịu đựng khắc nghiệt của môi trường hoang dã.
Bí quyết đầu tiên nằm ở trái tim. Thành thất trái của hươu cao cổ dày và khỏe, đủ sức tạo áp lực khổng lồ. Ở người, thành tim dày thường kéo theo xơ hóa, khiến tim cứng và dễ suy. Nhưng hươu cao cổ lại có biến thể gen đặc biệt, như FGFRL1, cho phép cơ tim dày mà vẫn mềm dẻo, không bị thoái hóa. Nói cách khác, trái tim của chúng được “thiết kế” để chịu áp lực cao mà không hỏng hóc.
Tiếp theo là mạch máu. Thành động mạch của hươu cao cổ dày và đàn hồi hơn nhiều loài khác. Chúng hoạt động như những ống chịu lực, ngăn vỡ mạch khi áp suất tăng. Đặc biệt, hệ thống mạch ở cổ hoạt động như một van điều áp thông minh. Khi cúi xuống uống nước, nếu để máu dồn ồ ạt lên não, hươu cao cổ sẽ bị xuất huyết ngay lập tức. Nhưng thực tế, tĩnh mạch cổ có khả năng giữ máu tạm thời, giống như bể chứa, giảm áp lực tức thì. Khi ngẩng đầu trở lại, lượng máu này được đẩy dần lên não, ngăn tình trạng thiếu máu não đột ngột. Nhờ vậy, chúng không ngất xỉu dù thay đổi tư thế nhanh chóng.
Một thách thức khác là đôi chân. Với áp suất dồn xuống thấp, lẽ ra chân hươu cao cổ phải sưng phù vì dịch mô thoát ra ngoài. Nhưng lớp da và mô liên kết quanh chân chúng cực kỳ dày, săn chắc, hoạt động như tất ép y khoa tự nhiên. Lớp “tất” này giữ cho dịch mô không thoát ra, ngăn phù nề và bảo vệ khớp chân.
Nhịp tim cũng được điều chỉnh khéo léo. Thay vì đập nhanh để bù áp lực, tim hươu cao cổ có nhịp chậm hơn, với giai đoạn tâm trương kéo dài. Điều này cho phép tim nạp đầy máu trước khi bơm, đảm bảo hiệu quả cao mà không kiệt sức. Kết quả là dù bơm áp lực cực lớn, tim vẫn hoạt động bền bỉ.
Những cơ chế này biến một tình trạng vốn là cơn ác mộng y khoa ở người thành nhịp sống thường nhật ở hươu cao cổ. Chúng cho thấy bệnh tật nhiều khi chỉ là sự thiếu hụt thích nghi tiến hóa. Điều nguy hiểm ở loài này lại trở thành sức mạnh ở loài khác.
Các nhà khoa học tin rằng nghiên cứu về hươu cao cổ có thể mang lại manh mối để hiểu rõ hơn về cao huyết áp và bệnh tim ở người. Bằng cách giải mã cách tự nhiên bảo vệ loài vật này khỏi đột quỵ, y học có thể tìm ra chiến lược mới để giúp hàng triệu người đang chịu căn bệnh mãn tính nguy hiểm.
Hươu cao cổ nhắc ta rằng, đôi khi, điều không thể chịu đựng nổi ở một loài lại chính là bí mật sinh tồn của loài khác. Và chính trong những khác biệt ấy, khoa học tìm thấy những gợi ý quý giá để cứu lấy con người.