Nghe tưởng như phim ảnh, nhưng khoa học đã thực sự tìm thấy sự khác biệt trong não bộ của những kẻ phạm tội. Và điều này không chỉ là do môi trường hay hoàn cảnh sống, mà đôi khi còn liên quan đến cấu trúc sinh học ngay từ khi họ được sinh ra.
Một nghiên cứu nổi bật của Đại học California (UCLA) đã chụp cộng hưởng từ (MRI) não của hơn 40 người bị kết án vì các hành vi phạm tội bạo lực. Kết quả cho thấy những người này có mật độ chất xám thấp hơn ở vùng vỏ não trước trán – khu vực chịu trách nhiệm về ra quyết định, kiểm soát hành vi và cảm xúc. Đây là vùng não giúp con người phân biệt đúng sai, ức chế hành vi xung động và suy nghĩ thấu đáo trước khi hành động.
Ngoài ra, một số nghiên cứu khác phát hiện tội phạm có xu hướng hoạt động bất thường ở vùng hạnh nhân – nơi xử lý cảm xúc, đặc biệt là cảm giác sợ hãi và đồng cảm. Sự thiếu hụt hoạt động ở vùng này có thể khiến họ khó cảm nhận nỗi đau của người khác, từ đó dễ thực hiện hành vi tàn nhẫn mà không cảm thấy tội lỗi.
Tuy nhiên, không phải ai có cấu trúc não “khác biệt” cũng trở thành tội phạm. Yếu tố môi trường, giáo dục, tuổi thơ và các chấn thương tâm lý đóng vai trò quan trọng không kém. Một người lớn lên trong môi trường bạo lực, thiếu thốn tình cảm có nguy cơ cao hình thành hành vi lệch chuẩn – nhất là khi kết hợp với những đặc điểm sinh học nhạy cảm kể trên.
Một trong những ví dụ nổi tiếng là trường hợp của Charles Whitman – kẻ xả súng hàng loạt tại Texas năm 1966. Trước khi gây án, ông từng than phiền về cảm giác bạo lực không kiểm soát được trong đầu mình. Sau khi chết, khám nghiệm phát hiện ông có một khối u ở vùng hạch hạnh nhân – đúng nơi điều khiển cảm xúc và kiểm soát hành vi.
Vậy câu hỏi đặt ra: nếu một người phạm tội vì cấu trúc não, họ có thật sự “có tội” không? Đây là chủ đề gây tranh cãi giữa đạo đức học và pháp lý. Một số chuyên gia cho rằng, việc nhận thức được rủi ro sinh học có thể giúp can thiệp sớm, phòng ngừa tội phạm. Nhưng mặt khác, nó cũng đặt ra nguy cơ “kỳ thị sinh học” – coi ai đó là mối đe dọa chỉ vì họ mang đặc điểm não khác biệt.
Hiện nay, khoa học thần kinh vẫn tiếp tục đào sâu lĩnh vực này với hy vọng phát triển các phương pháp điều trị, giáo dục và can thiệp hiệu quả hơn. Thay vì chỉ trừng phạt sau khi hành vi phạm tội xảy ra, chúng ta có thể hiểu và ngăn chặn từ gốc – từ chính bộ não con người.