Bạn từng mở laptop định làm việc, rồi bất giác thấy mình đang lướt mạng 2 tiếng? Dù biết rõ phải hoàn thành công việc gấp, nhưng não bạn vẫn lén “kéo” bạn đi làm chuyện khác? Đừng tự trách bản thân lười biếng quá sớm. Sự thật là: não bạn được thiết kế để trì hoãn.
Theo các nhà thần kinh học, trì hoãn không chỉ là thói quen xấu mà còn là phản ứng tự nhiên của não để né tránh căng thẳng. Khi bạn nghĩ đến một nhiệm vụ nặng nề, vùng não xử lý cảm xúc (amygdala) sẽ kích hoạt cảm giác lo lắng, không thoải mái. Để “bảo vệ bạn”, não sẽ ra lệnh chuyển hướng sang hoạt động dễ chịu hơn như xem video, lướt mạng, ăn vặt…
Cái bẫy ở đây là dopamine – chất hóa học tạo cảm giác hài lòng. Khi bạn chọn việc dễ thay vì việc cần làm, não bạn sẽ tiết dopamine như một phần thưởng. Điều này càng củng cố hành vi trì hoãn: làm việc thì stress, chơi thì vui, vậy chơi trước đã!
Nhưng hậu quả thì bạn biết rồi: stress dồn dập vào phút chót, mất ngủ, hụt deadline, rồi lại tự trách mình. Mâu thuẫn giữa lý trí và cảm xúc khiến bạn mắc kẹt: phần lý trí (vỏ não trước trán) biết rõ việc cần làm, nhưng phần cảm xúc lại thắng thế.
Vậy có cách nào thoát khỏi cái vòng luẩn quẩn này? Tin vui là có.
1. Cắt nhỏ nhiệm vụ: Thay vì nghĩ “phải hoàn thành bài thuyết trình 30 trang”, hãy bắt đầu bằng “viết tiêu đề slide đầu tiên”. Não bạn sẽ không thấy quá tải và dễ bắt đầu hơn.
2. Sử dụng kỹ thuật Pomodoro: Làm việc 25 phút – nghỉ 5 phút. Ngắn gọn, dễ thực hiện, lại giảm cảm giác mệt mỏi.
3. Tự tạo phần thưởng: Hứa với bản thân một phần thưởng nhỏ sau khi hoàn thành mục tiêu, để đánh lừa não tiết dopamine đúng lúc.
4. Nhận diện cảm xúc: Khi thấy mình muốn trì hoãn, dừng lại vài giây để hỏi: “Mình đang lo lắng điều gì?” Việc này giúp bạn điều khiển cảm xúc thay vì bị dẫn dắt.
5. Tránh môi trường gây xao nhãng: Đừng tin ý chí của bạn đủ mạnh để không lướt TikTok nếu điện thoại ở ngay bên cạnh.
Trì hoãn không phải vì bạn kém cỏi, mà vì não bạn đang làm đúng chức năng: bảo vệ bạn khỏi căng thẳng. Nhưng bạn hoàn toàn có thể huấn luyện lại nó để ưu tiên hành động thay vì né tránh. Bí quyết là: hiểu mình, không ép mình, và bắt đầu từng chút một.