Một cú ngã nhẹ – chẳng hạn trượt chân trong nhà tắm, vấp thảm hay ngồi xuống bất cẩn – thường chỉ để lại vết bầm hoặc trầy xước. Nhưng với một số người, hậu quả lại nghiêm trọng hơn nhiều: gãy xương. Điều bất ngờ là nguyên nhân sâu xa không nằm ở cú ngã, mà ở tình trạng thiếu hụt vitamin D âm thầm trong cơ thể.
Vitamin D từ lâu được xem là “chìa khóa” của hệ xương. Vai trò nổi bật nhất của nó là giúp ruột hấp thu canxi và phốt pho – hai khoáng chất chính cấu thành nên xương. Không có đủ vitamin D, dù bạn ăn nhiều thực phẩm giàu canxi, cơ thể vẫn khó tận dụng. Xương trở nên ít khoáng, mềm hoặc xốp hơn, và dễ gãy khi có lực tác động.
Các nhà khoa học đã gọi loại gãy xương này là “minimal trauma fractures” – gãy xương do chấn thương tối thiểu. Trong một nghiên cứu, phần lớn người cao tuổi bị gãy xương hông hay cột sống chỉ sau những cú ngã nhẹ đều có mức vitamin D trong máu thấp hơn bình thường. Điều này cho thấy không cần đến một tai nạn nặng, chỉ một va chạm nhỏ cũng đủ làm xương gãy nếu nó đã yếu từ bên trong.
Không chỉ xương, vitamin D còn ảnh hưởng đến cơ. Thiếu vitamin D kéo dài khiến cơ bắp yếu đi, đặc biệt là nhóm cơ giữ thăng bằng. Người lớn tuổi thiếu vitamin D thường đi đứng không vững, dễ té ngã. Kết hợp với xương giòn, tình huống này giống như một công thức “song trùng” dẫn đến gãy xương: vừa dễ ngã, vừa dễ gãy.
Ở mức độ nặng, thiếu vitamin D gây ra osteomalacia – bệnh “xương mềm”. Người bệnh cảm thấy đau nhức toàn thân, xương dễ biến dạng và gãy ngay cả khi không va đập mạnh. Trẻ em thiếu vitamin D có thể bị còi xương, chân vòng kiềng. Người trưởng thành thiếu vitamin D thì đối mặt với loãng xương và nguy cơ gãy xương cao gấp nhiều lần.
Ai dễ rơi vào tình trạng này? Thứ nhất là người cao tuổi, nhất là trên 65 tuổi, vì da họ kém khả năng tổng hợp vitamin D từ ánh nắng. Thứ hai là những người ít tiếp xúc với ánh mặt trời – dân văn phòng, người sống ở vùng lạnh, hay những ai thường xuyên che chắn kín. Ngoài ra, người ăn uống kém, người mắc bệnh đường ruột ảnh hưởng đến hấp thu dưỡng chất, và người da sẫm màu cũng có nguy cơ thiếu vitamin D cao hơn.
Điều đáng nói là thiếu vitamin D không dễ nhận biết. Cơ thể có thể không có triệu chứng rõ ràng trong nhiều năm. Khi những tín hiệu như đau lưng, đau xương, mỏi cơ hay vấp ngã thường xuyên xuất hiện thì xương đã yếu đi đáng kể. Đến lúc gãy xương mới phát hiện thì thường đã muộn.
Nhiều người cho rằng gãy xương ở tuổi già là chuyện “tất yếu”, hoặc đổ lỗi cho tai nạn. Nhưng khoa học cho thấy, sự khác biệt giữa một vết bầm và một vết gãy có thể chỉ là mức vitamin D trong máu. Đây là yếu tố mà chúng ta hoàn toàn có thể kiểm soát từ sớm.
Giải pháp lại đơn giản: tiếp xúc ánh nắng hợp lý (15–30 phút buổi sáng vài lần mỗi tuần), bổ sung thực phẩm giàu vitamin D như cá béo, trứng, sữa, hoặc dùng viên bổ sung khi cần theo tư vấn bác sĩ. Kết hợp với canxi và vận động chịu tải như đi bộ, chạy nhẹ, tập tạ – xương sẽ được củng cố đáng kể.
Thật ra, cú ngã chỉ là giọt nước làm tràn ly. Cái ly đó – sức bền của xương – được lấp đầy từ nhiều năm trước. Thiếu vitamin D là kẽ hở âm thầm khiến xương yếu đi từng ngày. Và đến một lúc nào đó, chỉ một cú ngã nhẹ cũng đủ làm tất cả vỡ vụn.