Ông Minh năm nay 90 tuổi, vẫn tự đạp xe đi chợ mỗi sáng, mắt tinh không cần kính, trí nhớ gần như nguyên vẹn. Điều khiến hàng xóm khó tin là suốt mấy chục năm, ông chưa bao giờ đi ngủ trước 1 giờ sáng. Không phải vì mất ngủ, cũng không vì công việc — ông đơn giản thích đọc sách vào đêm khuya. Thế nhưng, khác với phần lớn “cú đêm” thường ngủ thất thường, ông Minh luôn tắt đèn đúng giờ và thức dậy vào 8h sáng, không chệch một ngày.
Chúng ta thường nghe rằng thức khuya là công thức chắc chắn cho bệnh tật: tim mạch, tiểu đường, thậm chí rút ngắn tuổi thọ. Các nghiên cứu thống kê cũng cho thấy những người “thức khuya” có nguy cơ tử vong cao hơn nhóm ngủ sớm. Nhưng khi soi kỹ, các nhà khoa học nhận ra thủ phạm chính không hẳn là thời điểm ngủ, mà là lối sống kéo theo — ăn uống thất thường, bỏ bữa sáng, thức trắng vì áp lực công việc, hoặc ngủ bù vô tổ chức.
Cơ thể con người vận hành theo một chiếc đồng hồ sinh học bên trong, gọi là nhịp sinh học (circadian rhythm). Khi bạn liên tục thay đổi giờ ngủ, chiếc đồng hồ này bị “lệch múi” và gây ra rối loạn từ chuyển hóa đường máu đến hormone stress. Thức khuya vốn đã khác với đa số, nếu lại cộng thêm sự thất thường, cơ thể sẽ luôn trong trạng thái “lữ khách” chưa kịp thích nghi, và đó mới là nguyên nhân chính bào mòn sức khỏe.
Điều thú vị là, nếu người thức khuya duy trì giờ ngủ và giờ thức cố định, kể cả khi đó là 1h sáng và 8h sáng, nhiều rủi ro sức khỏe giảm đi rõ rệt. Một nghiên cứu trên hàng nghìn người trưởng thành cho thấy những ai giữ nhịp ngủ đều đặn có nguy cơ đau tim và đột quỵ thấp hơn khoảng 25%, ngay cả khi tổng số giờ ngủ của họ không hoàn hảo. Nói cách khác, cơ thể quan tâm nhiều hơn đến sự đều đặn so với việc bạn đi ngủ sớm hay muộn.
Hãy hình dung đồng hồ sinh học như một người bạn hẹn gặp mỗi ngày. Nếu bạn đến trễ một giờ nhưng luôn đúng giờ đó, người bạn sẽ chờ sẵn và vẫn mỉm cười. Nhưng nếu hôm thì đến sớm, hôm thì biến mất cả ngày, hôm lại xuất hiện lúc nửa đêm, sớm muộn gì mối quan hệ ấy cũng rạn nứt. Cơ thể cũng vậy — nó tha thứ cho “muộn” nhưng không chấp nhận “bừa”.
Tất nhiên, thức khuya vẫn có những mặt trái khó tránh, như khó hòa nhịp với lịch sinh hoạt xã hội, hoặc bỏ lỡ ánh sáng buổi sáng vốn giúp điều chỉnh hormone. Nhưng với những người không thể hoặc không muốn ngủ sớm, “một điều” cần nhớ để kéo dài tuổi thọ là: giữ giờ ngủ và giờ thức đều đặn như một lời hẹn bất biến. Kèm theo đó, tránh những yếu tố hại sức khỏe thường đi kèm với thức khuya — hút thuốc, ăn đêm nhiều đường, hoặc làm việc căng thẳng đến sát giờ ngủ.
Ông Minh thường nói vui rằng ông chưa bao giờ cố ngủ sớm, cũng chưa bao giờ thức khuya hơn “giờ hẹn” của mình. Có lẽ bí quyết của ông không nằm ở chiếc kim đồng hồ, mà ở việc tôn trọng nhịp điệu riêng của cơ thể, ngày này qua ngày khác. Bởi cuối cùng, giấc ngủ không chỉ là số giờ và thời điểm, mà là lời hẹn mà cơ thể mong bạn giữ đều đặn mỗi ngày.