Trong đầu mỗi người luôn cháy sáng một bóng đèn 20 watt. Nó không hề có bóng thủy tinh, cũng chẳng phát sáng ra ngoài, nhưng suốt ngày đêm tiêu tốn năng lượng để duy trì sự sống và ý nghĩ của bạn. Bóng đèn đó chính là bộ não.
Não chỉ chiếm khoảng 2% trọng lượng cơ thể, nặng chưa tới 1,5 kg, nhưng lại tiêu thụ tới 20% tổng năng lượng bạn nạp vào mỗi ngày. Nếu chuyển đổi thành công suất điện, con số này vào khoảng 20 watt – đúng bằng một chiếc bóng đèn nhỏ treo trên trần nhà. Sự chênh lệch tưởng như vô lý ấy lại là quy luật sinh học cơ bản mà chúng ta hiếm khi nghĩ đến.
Điều bất ngờ hơn là bộ não không hề “ngủ” theo nghĩa tiết kiệm. Ngay cả khi bạn đang ngồi yên, không làm gì, nó vẫn duy trì mức tiêu hao gần như không đổi. Lý do là hàng trăm tỷ tế bào thần kinh luôn phải truyền tín hiệu điện – hoá cho nhau, giữ nhịp hoạt động ổn định. Phần lớn năng lượng não dùng không phải để nghĩ ra ý tưởng mới, mà để nuôi dưỡng cái nền im lặng nhưng khổng lồ ấy. Giống như một thành phố mà ngay cả lúc nửa đêm vẫn sáng đèn đường, chạy máy bơm nước và duy trì điện lưới.
Nguồn năng lượng chính cho bộ não là glucose. Mỗi nhịp tim đẩy máu lên, não nhận tới 15% lưu lượng máu toàn cơ thể và lấy đi một phần tư lượng đường trong đó. Nếu dòng chảy này gián đoạn chỉ vài phút, các tế bào thần kinh sẽ tổn thương không thể hồi phục. Một chi tiết nhỏ ít ai để ý: những người bị hạ đường huyết thường thấy đầu óc mờ mịt, run rẩy – đó là tiếng kêu trực tiếp của “bóng đèn 20W” khi nguồn nhiên liệu chập chờn.
Khi so sánh với máy móc, sự thật còn gây choáng ngợp hơn. Một siêu máy tính cần tới hàng chục megawatt điện để xử lý khối lượng tính toán tương đương não người. Nghĩa là bộ não tiết kiệm năng lượng gấp hàng triệu lần, trong khi vẫn vận hành được cảm xúc, trí nhớ, sáng tạo – những thứ mà máy tính vẫn chật vật tái tạo. Trong phòng thí nghiệm, các nhà nghiên cứu trí tuệ nhân tạo thường lấy não người làm chuẩn cho “hiệu suất tối thượng”: một bóng đèn nhỏ nhưng đủ duy trì cả vũ trụ ý thức.
Có thể bạn nghĩ rằng khi ngủ não sẽ nghỉ ngơi và giảm tiêu hao. Thực tế đúng là mức năng lượng có giảm, nhưng không hề chạm tới mức “tiết kiệm” như cơ bắp khi ngừng vận động. Giấc ngủ chỉ là giai đoạn não sắp xếp lại ký ức, phục hồi năng lượng tế bào. Chính vì thế, sau một giấc ngủ ngon, bạn thấy đầu óc tỉnh táo – giống như hệ thống vừa được nạp lại, bóng đèn sáng rõ hơn.
Hình dung lại: trong cơ thể, gan lọc máu, tim bơm máu, phổi trao đổi khí – tất cả đều thiết yếu. Nhưng không cơ quan nào tiêu hao năng lượng liên tục, dồn dập và khắt khe như não. Cái giá phải trả cho ý thức, trí nhớ và khả năng suy luận của chúng ta chính là việc chấp nhận một bộ máy luôn cháy sáng.
Và nếu dừng lại một nhịp để nhìn ra ngoài: trong khi chúng ta cố chế tạo AI ngày càng mạnh mẽ, câu hỏi mở ra là liệu có công nghệ nào đạt được hiệu suất như bộ não – một khối mô nặng chưa tới 1,5 kg, chạy bằng đường, mà chỉ tiêu thụ ngang một bóng đèn 20W? Hay có lẽ, cái bóng đèn ấy vẫn sẽ mãi là chuẩn mực tối ưu nhất mà con người từng sở hữu.