Bạn bỗng lạnh sống lưng, nổi da gà, chân tay lạnh ngắt dù không hề có gió. Cảm giác ấy thường đến cùng một cơn sợ: một cú điện thoại giữa đêm, một tiếng động bất ngờ phía sau lưng, hay đơn giản là một cảnh phim rùng rợn. Nhưng nếu để ý kỹ, bạn sẽ thấy điều kỳ lạ: tại sao khi sợ, cơ thể lại lạnh đi?
Câu trả lời nằm ở một phản ứng sinh tồn rất cổ xưa mà chúng ta thừa hưởng từ tổ tiên săn bắt hái lượm. Khi não bộ nhận diện mối nguy — thật hoặc giả — nó ngay lập tức kích hoạt hệ thần kinh giao cảm, khởi động phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy”. Hormone adrenaline được giải phóng, nhịp tim tăng, đồng tử giãn, và đặc biệt: các mạch máu ngoại vi bắt đầu co lại.
Việc co mạch này chủ yếu diễn ra ở da, tay, chân — những vùng không thiết yếu để sống sót tức thì. Khi lòng mạch hẹp lại, lưu lượng máu tới da giảm đi rõ rệt, khiến vùng đó lạnh đi. Đây là lý do bạn cảm thấy “lạnh người” hay “chân tay lạnh toát” mỗi khi hoảng sợ.
Nhưng phản ứng này không chỉ để tạo cảm giác. Nó có mục đích chiến lược: khi mạch máu ngoại vi co lại, huyết áp trung tâm tăng lên, giúp máu được dồn về và duy trì ổn định ở các cơ quan quan trọng như não và tim. Dù không có một “van chuyển dòng” nào, cơ thể vẫn âm thầm ưu tiên tài nguyên cho vùng cần thiết nhất: nơi đưa ra quyết định sống còn.
Có thể hình dung đây như một hệ thống thành phố khi xảy ra báo động: điện được cắt ở khu dân cư để dành cho bệnh viện, đèn tín hiệu giao thông, và trung tâm chỉ huy.
Một số nghiên cứu sinh lý học đã ghi nhận hiện tượng này rất rõ: khi người tham gia được cho xem các đoạn phim gây sợ, mạch máu ở tay và ngón tay họ co lại mạnh, trong khi mạch ở vùng trán ít thay đổi hơn. Điều này cho thấy sự phân phối máu có chọn lọc, tùy vào vai trò của từng vùng trong tình huống nguy hiểm.
Tuy vậy, phản ứng này cũng có cái giá. Nếu kéo dài — như trong trạng thái stress mạn tính — việc co mạch liên tục có thể gây tổn hại thành mạch, tăng huyết áp, giảm nuôi dưỡng da và cơ. Đó là lý do vì sao những người lo âu thường xuyên dễ bị lạnh tay chân, mất ngủ và đau đầu.
Hiểu được cơ chế này, ta có thể bình tĩnh hơn khi cảm thấy lạnh sống lưng. Không phải bạn yếu đuối, mà vì cơ thể đang làm đúng việc nó được thiết kế để làm: chuẩn bị cho sinh tồn. Điều thú vị là, chỉ cần bạn thở chậm lại, thư giãn vai gáy, hoặc siết nhẹ một vật gì đó trong tay — cơ thể sẽ nhận tín hiệu rằng “nguy hiểm đã qua” và tự điều chỉnh lại.
Vậy nên, lần tới nếu bạn lạnh người vì sợ, hãy thử lắng nghe tín hiệu đó. Biết đâu, thay vì hoảng loạn, bạn sẽ mỉm cười vì hiểu rõ mình đang hoạt động thông minh đến mức nào.