Trong một cuộc họp, có người nói trơn tru như nước chảy, còn có người cứ “ừm… ờ…” giữa câu. Phần lớn ta nghĩ đó là biểu hiện của sự chậm chạp, thiếu tự tin, hay đang cố nhớ xem mình định nói gì. Nhưng khoa học về ngôn ngữ cho thấy, những âm thanh nhỏ đó không hề vô nghĩa. “Ừm” thực ra là cách bộ não giữ nhịp giữa tốc độ tư duy và tốc độ lời nói — giống như một cây cầu tạm nối hai đầu của dòng ý tưởng đang tràn ra.
Ngôn ngữ học gọi những từ như “ừm”, “ờ”, “à” là filled pauses – khoảng ngừng có âm. Nhà ngôn ngữ học Herbert Clark (Đại học Stanford) từng chứng minh rằng “um” và “uh” trong tiếng Anh không phải là lỗi lời nói, mà là một phần có ý thức của ngôn ngữ. Khi não đang sắp xếp câu tiếp theo, vùng Broca – trung tâm xử lý lời nói – vẫn hoạt động mạnh. Người nói phát ra “ừm” không phải vì bí, mà vì não đang xử lý quá nhanh đến mức miệng cần xin thêm vài phần giây để đuổi kịp.
Nói cách khác, “ừm” không phải là chỗ trống, mà là dấu hiệu của não đang chạy nước rút. Một số nghiên cứu về ngữ âm học cho thấy, trong lúc phát ra filler, người nói vẫn duy trì luồng hơi, nhịp thở và ánh mắt giao tiếp. Điều đó nghĩa là họ vẫn đang trong trạng thái tương tác – chỉ tạm “ngắt nhịp” để chọn từ chính xác hơn. Nếu não là chiếc máy tính, thì “ừm” chính là vòng tròn quay nhẹ hiện lên khi bộ xử lý đang làm việc.
Nhưng “ừm” không chỉ dành cho người nói. Nó còn là tín hiệu gửi đến người nghe: hãy chờ một chút, tôi chưa xong đâu. Trong giao tiếp, người nghe hiếm khi chen lời khi nghe thấy “ừm”. Vô thức, họ hiểu rằng người kia vẫn đang nắm quyền nói. Nhờ vậy, “ừm” trở thành vũ khí nhỏ để giữ lượt phát ngôn, giúp cuộc trò chuyện không bị ngắt dòng. Chỉ một âm tiết mơ hồ, mà đã đủ duy trì nhịp điệu của cuộc đối thoại – giống như nhạc công đánh một nốt lặng để giữ tempo.
Những người “ừm” nhiều không hẳn là chậm. Họ có thể là kiểu người tư duy bằng lời – nghĩ thông qua ngôn ngữ, thay vì hình ảnh. Khi đầu óc chạy quá nhanh, lời nói phải dựng lên những chiếc “cầu tạm” để nối kịp ý tưởng. Nhà ngôn ngữ học Deborah Tannen từng gọi đó là “âm thanh của tư duy đang cất tiếng”. Nhiều diễn giả giỏi hoặc học giả nói sâu cũng thường “ừm” trước khi chọn từ – không phải vì thiếu ý, mà vì họ đang cân nhắc cách diễn đạt chính xác nhất.
Dĩ nhiên, không phải mọi “ừm” đều đáng khen. Khi lặp quá nhiều, nó có thể là dấu hiệu của thiếu tự tin, lo âu xã hội hoặc rối loạn lập kế hoạch lời nói. Một số nghiên cứu thần kinh còn phát hiện rằng người bị suy giảm nhận thức hay dùng filler dày đặc hơn. Nghĩa là, “ừm” không tốt cũng không xấu – nó chỉ phản chiếu nhịp tư duy. Khi não xử lý hài hòa, “ừm” xuất hiện đúng lúc. Khi rối, nó chen vào ngẫu nhiên.
Điều thú vị là: mỗi ngôn ngữ đều có cách “ừm” riêng. Người Nhật nói “ano…”, người Pháp “euh…”, người Hàn “geurae…”, người Anh “um…”. Dường như ở đâu con người cũng cần một chút âm thanh để lót đường cho suy nghĩ, như thể im lặng hoàn toàn là điều quá trần trụi đối với não đang làm việc.
Vậy nên, lần tới nếu bạn nghe ai đó nói “ừm…” giữa câu, đừng vội nghĩ họ đang lúng túng. Có thể, trong khoảnh khắc ấy, não họ đang xử lý hàng chục ý nghĩ cùng lúc, chỉ là miệng chưa kịp chọn ra từ phù hợp nhất. Và nếu chính bạn cũng hay “ừm”, có lẽ đó không phải tật xấu cần bỏ, mà là dấu hiệu cho thấy bộ não bạn vẫn đang làm việc một cách trung thực – vừa nghĩ, vừa nói, vừa sắp xếp thế giới thành lời.
“Ừm” – hóa ra lại là âm thanh nhỏ nhất của tư duy con người.