Giữa một thế giới bị ám ảnh bởi tốc độ, có một nhóm người lại dành nhiều thập kỷ để xây dựng một cỗ máy chạy thật chậm. Chậm đến mức, nếu bạn quay lại sau mười thế kỷ, kim của nó mới chỉ nhích được vài vòng. Nhưng nó vẫn sẽ hoạt động.
Đó là Chiếc đồng hồ của Thời Gian Dài – The Clock of the Long Now. Một dự án do The Long Now Foundation khởi xướng, với mục tiêu táo bạo: tạo ra một chiếc đồng hồ cơ học có thể chạy suốt 10.000 năm, không cần lên dây hay thay bộ máy. Nguyên mẫu đầu tiên, cao hơn hai mét, hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Khoa học London, Anh.
Ý tưởng bắt đầu từ kỹ sư kiêm nhà phát minh Danny Hillis, người từng thiết kế siêu máy tính cho Disney. Ông nhận ra rằng nền văn minh hiện đại quá chú tâm vào “ngày mai”, đến mức quên mất “ngàn năm sau”. Hillis nói: “Nếu ta thật sự muốn nghĩ dài hạn, ta cần một biểu tượng có thể nhắc ta sống trong thang đo của thiên niên kỷ.” Thế là, năm 1996, ông cùng nhóm bạn – trong đó có nhạc sĩ Brian Eno và nhà tương lai học Stewart Brand – bắt đầu xây chiếc đồng hồ có thể sống lâu hơn cả loài người.
Cấu trúc của đồng hồ thật khác thường. Nó sử dụng con lắc xoắn (torsion pendulum) dao động cực chậm, với chu kỳ kéo dài hàng chục giây, để giảm hao mòn đến mức tối thiểu. Hệ thống bánh răng được chế tác từ titan và thép không gỉ, được niêm phong trong môi trường khô và ổn định. Đặc biệt, đồng hồ có cơ chế tự hiệu chỉnh bằng ánh sáng Mặt Trời: mỗi ngày, khi tia sáng đầu tiên rọi vào cảm biến, nó điều chỉnh sai số vi mô tích lũy trong hàng trăm năm.
Nguồn năng lượng chính đến từ sự thay đổi nhiệt độ giữa ngày và đêm. Ngoài ra, mỗi khi có người đến thăm và xoay bánh đà bằng tay, năng lượng cơ học ấy cũng được tích trữ như một lời chào từ hiện tại. Đồng hồ không chạy để đo phút giây, mà để nhắc rằng thời gian thật sự không thuộc về chúng ta.
Tên “Long Now” mang ý nghĩa mở rộng “bây giờ” ra khỏi khuôn khổ của đời người. Nếu đồng hồ thực sự hoạt động trong 10.000 năm, nó sẽ đánh dấu năm thứ 12.000 của lịch nhân loại – một mốc vượt xa cả ký ức lịch sử. Theo The Long Now Foundation, mục tiêu không chỉ là kỹ thuật, mà là một thử nghiệm văn hóa: liệu con người có thể hành xử như thể họ còn tồn tại sau 10 thiên niên kỷ hay không.
Chiếc đồng hồ thật được đang được xây dựng trong lòng núi Nevada, Mỹ. Khi hoàn thành, nó cao khoảng 150 mét, ẩn sâu trong đá, được thiết kế để chịu đựng xói mòn, động đất, và cả sự lãng quên. Mỗi thế kỷ, nó sẽ ngân lên một tiếng chuông khác nhau – bản nhạc chưa từng lặp lại trong suốt mười ngàn năm.
Người ta nói, đó không chỉ là đồng hồ đo thời gian, mà là đồng hồ đo sự kiên nhẫn của nhân loại.
Trong một thời đại mà mọi thứ đều cần nhanh, có lẽ điều can đảm nhất là dám tin vào điều sẽ chỉ xảy ra sau mười nghìn năm nữa.