Có một khoảnh khắc kỳ lạ lặp lại mỗi ngày, nhưng gần như không ai để ý: khoảnh khắc bạn vừa tỉnh dậy.
Nếu để ý kỹ, bạn sẽ thấy mình có vài giây mơ hồ, nơi mọi thứ đều trống rỗng. Không biết mình đang ở đâu, là ai, hôm nay là thứ mấy. Có khi phải mất một lúc bạn mới lắp ghép lại được thế giới quen thuộc: “À, mình đang nằm trong phòng mình, hôm nay là thứ Hai, mình có hẹn lúc 9 giờ”.
Trạng thái ấy, khoa học gọi là “quá trình định hướng lại bản thân” (self-reorientation). Khi bạn ngủ, phần lớn hệ thống nhận thức liên quan đến cái tôi và thời gian sẽ “ngủ đông”. Việc đánh thức nó không phải một cú bật dậy, mà là một chuỗi lắp ghép dần dần. Một nghiên cứu từ Đại học Colorado phát hiện: trong khoảng 1–3 phút đầu sau khi tỉnh giấc, não người vẫn chưa hoạt động hoàn toàn như bình thường—một trạng thái gọi là inertia giấc ngủ.
Nhưng điều thú vị hơn là: không chỉ khi ngủ dậy, chúng ta còn rơi vào trạng thái mơ hồ về bản thân trong nhiều thời điểm khác. Khi đang chìm trong suy nghĩ, lái xe vô thức, hay thậm chí khi đang ngắm nhìn một cảnh đẹp, có những khoảnh khắc ta “vắng mặt” trong chính trải nghiệm của mình. Những lúc ấy, ý thức về bản thân như tan vào không khí, và chỉ khi có ai đó gọi tên ta, hay có điều gì xảy ra, não mới nhanh chóng “kết nối lại”.
Điều này nghe có vẻ đáng lo, nhưng thực ra lại là một phần quan trọng của cách não hoạt động. Việc “mất định hướng tạm thời” giúp não tiết kiệm năng lượng, chuyển sang chế độ mặc định để xử lý thông tin ngầm. Một số nhà thần kinh học cho rằng chính những lúc ta không biết mình là ai, ta mới thật sự… là chính mình—thoát khỏi những vai diễn và khái niệm xã hội mà ta mang theo hàng ngày.
Vậy lần tới nếu bạn vừa thức dậy mà cảm thấy mông lung, hãy nhớ: đó không phải là lỗi hệ thống. Đó là lúc não bạn đang tự dọn lại sân khấu, chuẩn bị cho vai diễn tiếp theo. Còn bạn, trong khoảnh khắc ấy, có lẽ đang gần với bản thể thuần túy nhất của mình.