Bạn có bao giờ thử ngồi ở một quán cà phê ven đường, định tập trung đọc sách, nhưng chỉ vài phút sau lại thấy đầu óc lơ mơ? Tiếng còi xe, tiếng người nói, tiếng nhạc nền chen lẫn nhau như một đám mây ồn ã trùm lên não. Ta thường nghĩ tiếng ồn chỉ gây khó chịu thoáng qua. Nhưng các nghiên cứu gần đây gợi ý rằng, sống giữa phố xá ồn ào có thể khiến trí nhớ của bạn mờ dần theo năm tháng.
Trong nhiều thập kỷ, người ta chỉ coi tiếng ồn là một dạng “ô nhiễm mềm” – gây mất ngủ, làm tăng stress, làm ta dễ cáu bẳn. Thế nhưng khi các nhà khoa học bắt đầu theo dõi những cộng đồng sống sát đường lớn, sát đường sắt hay gần sân bay, họ nhận thấy một điều đáng lo: nguy cơ sa sút trí tuệ ở những khu vực này cao hơn rõ rệt. Một nghiên cứu đăng trên Environmental Health Perspectives cho thấy, người tiếp xúc lâu dài với tiếng ồn giao thông có nguy cơ cao hơn tới 27% mắc Alzheimer’s so với người sống ở nơi yên tĩnh hơn, ngay cả khi đã tính đến yếu tố ô nhiễm không khí hay tình trạng kinh tế xã hội.
Điều gì trong tiếng ồn khiến não bộ suy yếu? Một giả thuyết cho rằng: tiếng ồn chính là dạng stress âm thầm. Cơ thể phản ứng với tiếng động mạnh hoặc liên tục bằng cách tiết cortisol và các hormone căng thẳng khác. Nếu phản ứng này lặp lại hằng ngày, não rơi vào tình trạng viêm mạn tính, làm suy giảm khả năng xử lý thông tin. Một cơ chế khác: giấc ngủ bị cắt vụn bởi những âm thanh đêm khuya. Khi não không có đủ thời gian bước vào giấc ngủ sâu, nó không thể “dọn dẹp” các chất thải thần kinh – vốn được cho là góp phần hình thành bệnh Alzheimer.
Đặc biệt, não người phải xử lý âm thanh gần như liên tục, kể cả khi ta không chú ý. Khi sống trong môi trường luôn ồn, các tế bào thần kinh thính giác buộc phải hoạt động quá mức. Một số nhà khoa học cho rằng chính sự căng thẳng thần kinh này có thể góp phần làm tổn thương hệ mạch máu nhỏ trong não, gián tiếp ảnh hưởng trí nhớ.
Tưởng tượng một ngày của người sống cạnh đường quốc lộ: sáng bị đánh thức bởi tiếng xe tải, trưa cố chợp mắt nhưng tiếng còi inh ỏi, tối nằm nghe tiếng động cơ xe máy rú ga dưới cửa sổ. Trong ngắn hạn, họ chỉ thấy khó chịu. Nhưng trong dài hạn, não bộ của họ có thể đang âm thầm “già” nhanh hơn.
Tất nhiên, khoa học vẫn còn thận trọng. Phần lớn bằng chứng hiện nay là quan sát, tức là phát hiện mối liên hệ chứ chưa chứng minh nguyên nhân – hệ quả trực tiếp. Nhiều yếu tố khác như tuổi tác, di truyền, chất lượng không khí, thói quen sinh hoạt cũng góp phần vào nguy cơ sa sút trí tuệ. Nhưng điều này không làm giảm tầm quan trọng của tiếng ồn, bởi nó là một trong những yếu tố mà ta có thể chủ động giảm thiểu.
Giải pháp không cần quá phức tạp. Sống xa đường lớn có thể là xa xỉ, nhưng bạn vẫn có thể làm nhỏ tiếng ồn bằng cửa kính hai lớp, tấm rèm dày hoặc vật liệu cách âm. Trong nhà, tắt bớt thiết bị gây tiếng ù rì rì, tránh dùng tai nghe ở âm lượng cao trong thời gian dài. Thỉnh thoảng, hãy tự tạo cho mình “giờ tĩnh”: tắt nhạc, gác điện thoại, để não được nghỉ ngơi. Một buổi dạo trong công viên yên ắng có thể giúp não phục hồi nhiều hơn bạn tưởng.
Có một nghịch lý: tiếng ồn thì vô hình, nhưng tác động của nó lại để lại dấu vết lâu dài trong não. Lần tới khi bạn băng qua một con phố náo nhiệt, hãy thử tưởng tượng: liệu những âm thanh quen thuộc ấy có phải đang lặng lẽ bào mòn trí nhớ của bạn? Và trong cuộc chạy đua với sự lãng quên, có lẽ im lặng mới là thứ xa xỉ nhất của đời sống đô thị.