Cá heo là loài động vật có vú, thở bằng phổi, và cần trồi lên mặt nước để hít thở. Nhưng nếu phải ngoi lên thở liên tục, làm sao chúng có thể ngủ mà không chết đuối?
Câu trả lời: chúng ngủ bằng một nửa bộ não.
Khi cá heo ngủ, chỉ một bán cầu não của nó tạm nghỉ. Bán cầu còn lại vẫn tỉnh táo để điều khiển hoạt động bơi, nhận biết kẻ săn mồi và – quan trọng nhất – đảm bảo nó vẫn nổi lên kịp lúc để hít thở. Vì thế, cá heo không bao giờ nhắm cả hai mắt cùng lúc. Mỗi mắt khép lại khi bán cầu não đối diện nghỉ ngơi. Một giấc ngủ kiểu “đổi ca” thần kỳ.
Và đây không phải là thủ thuật ngắn hạn. Cá heo duy trì kiểu ngủ này suốt cả đời.
Con người từng nghĩ: ngủ là trạng thái tắt toàn bộ não. Nhưng cá heo cho thấy điều đó không đúng với tất cả sinh vật. Với chúng, giấc ngủ không phải là nghỉ ngơi hoàn toàn – mà là một trạng thái hoạt động phân nửa.
Hiện tượng này được gọi là “ngủ nửa não” (unihemispheric sleep). Không chỉ cá heo, một số loài chim cũng có khả năng này – đặc biệt là chim di cư. Khi bay đường dài qua đêm, một nửa não sẽ nghỉ, nửa còn lại điều khiển chuyến bay. Không có thời gian nghỉ thực sự, nên chúng phải ngủ trong lúc di chuyển.
Và bạn sẽ thấy điều này quen quen. Vì loài người cũng có một phiên bản yếu ớt của “ngủ nửa não”.
Khi bạn ngủ ở một nơi xa lạ – lần đầu đến khách sạn, hoặc ngủ trên máy bay – một nửa não của bạn sẽ cảnh giác hơn, giống như đang gác đêm. Các nghiên cứu cho thấy bán cầu trái của não thường giữ trạng thái tỉnh táo nhẹ, trong khi bán cầu phải nghỉ ngơi sâu hơn. Đó là lý do bạn khó ngủ ngon trong đêm đầu tiên ở một nơi mới.
Chúng ta không tiến hoá để ngủ như cá heo. Nhưng phần gốc của bản năng đó – cảnh giác trong khi ngủ – vẫn còn đó.
Giấc ngủ, hoá ra, là một nghệ thuật phức tạp hơn ta tưởng.