Bạn đã từng thấy cú mèo xoay đầu gần như một vòng tròn chưa? Cảnh tượng ấy khiến người ta vừa kinh ngạc vừa rùng mình — bởi nếu con người thử làm thế, cổ sẽ gãy, mạch máu sẽ đứt và não lập tức rơi vào trạng thái chết lâm sàng. Nhưng cú mèo thì vẫn đứng đó, đôi mắt vàng bất động, cái đầu xoay chậm rãi như thể cơ thể và chiếc đầu thuộc về hai thế giới khác nhau.
Điều này nghe như ảo thuật, nhưng lại là một sự thật giải phẫu tinh vi. Bí mật đầu tiên nằm ở số lượng đốt sống cổ. Con người có 7 đốt sống cổ, giới hạn khả năng xoay đầu khoảng 90° mỗi bên. Cú mèo lại có tới 14 đốt sống cổ, gấp đôi con người. Chính sự dư thừa này mang lại cho chúng biên độ xoay khổng lồ: tới 270° về mỗi phía. Với đôi mắt to gần như dán chặt vào hốc sọ, cổ linh hoạt là cách duy nhất giúp chúng mở rộng tầm quan sát trong đêm tối.
Nhưng xương cổ chỉ là một phần của câu chuyện. Thách thức lớn nhất khi xoay đầu không nằm ở xương, mà ở mạch máu. Nếu động mạch cổ bị vặn xoắn, dòng máu nuôi não sẽ bị cắt đứt — đó là lý do con người không thể quay đầu quá xa. Vậy cú mèo làm cách nào để máu vẫn lưu thông trơn tru khi đầu xoay gần trọn vòng?
Câu trả lời đến từ một nghiên cứu của nhóm bác sĩ giải phẫu tại Johns Hopkins năm 2013. Họ tiêm thuốc nhuộm và chụp CT các xác cú mèo, phát hiện rằng lỗ xuyên trong đốt sống cổ của cú lớn hơn gấp 10 lần đường kính động mạch đi qua. Khoảng trống rộng này hoạt động như một “khoang an toàn”, cho phép mạch máu di chuyển tự do thay vì bị kéo căng hay nghiền nát khi cổ xoay mạnh.
Không chỉ thế, trong các đoạn mạch máu còn có những túi phình nhỏ như bóng dự trữ, chứa sẵn máu. Khi xoay cổ và một đoạn mạch bị chặn, các túi dự trữ này lập tức cung cấp dòng chảy tạm thời, giống như hệ thống bình chứa phụ trong đường ống. Ngoài ra, các kết nối vòng giữa động mạch chính và động mạch đốt sống tạo ra “đường vòng” để não không bao giờ thiếu oxy, dù một nhánh bị tắc tạm thời.
Nhờ vậy, cú mèo có thể xoay đầu với tốc độ và biên độ khủng khiếp mà không hề gây tổn hại cho hệ tuần hoàn. Nếu so với con người, đây gần như là một thiết kế phi logic. Nhưng với cú mèo, đó lại là điều kiện sống còn. Đôi mắt chúng hướng thẳng và bất động — khác với mắt người có thể đảo qua lại. Muốn nhìn quanh mà không gây tiếng động, cú chỉ còn cách xoay cổ. Và tiến hóa đã trao cho chúng bộ “khớp nối siêu hạng” để làm việc ấy.
Nhìn cú mèo xoay đầu, ta dễ liên tưởng tới những cảnh tượng huyền bí trong phim kinh dị. Nhưng đằng sau vẻ rùng mình ấy là một hệ thống sinh học chặt chẽ, nơi từng khoảng trống xương, từng mạch máu phụ, từng túi dự trữ đều phối hợp để bảo vệ sự sống.
Có lẽ, bài học lớn nhất từ cú mèo là: tự nhiên không chỉ chọn sức mạnh, mà còn chọn sự tinh tế. Để sống sót trong bóng tối, cú không cần cơ bắp khổng lồ, mà cần một cái cổ được thiết kế vượt chuẩn của logic thông thường. Và biết đâu, giữa những sinh vật quanh ta, vẫn còn nhiều cấu trúc “phi lý” như thế, chỉ chờ khoa học tìm ra lời giải.