Nghe như đùa. Gió thổi ngược thì phải tốn sức hơn chứ?
Chuyện là thế này. Ai cũng nghĩ máy bay bay xuôi gió sẽ nhanh hơn và tiết kiệm nhiên liệu hơn – vì giống như chèo thuyền theo dòng nước. Đúng. Nhưng không phải lúc nào cũng đúng.
Khi một chiếc máy bay lướt đi trong không trung, nó quan tâm tới hai loại tốc độ: tốc độ so với không khí xung quanh (airspeed) và tốc độ so với mặt đất (groundspeed). Động cơ máy bay chỉ “cảm nhận” được không khí xung quanh – nên tốc độ qua không khí mới là thứ quyết định công suất và tiêu hao nhiên liệu.
Gió thuận – tức là gió thổi cùng hướng bay – làm tăng tốc độ mặt đất. Máy bay sẽ đến đích sớm hơn, tiêu ít thời gian hơn → đỡ tốn nhiên liệu. Nhưng đó là khi điều kiện bay không thay đổi.
Trong thực tế, phi công không chỉ quan tâm đến hướng gió, mà còn đến tầng khí quyển. Ở mỗi độ cao, gió có thể mạnh yếu khác nhau. Có khi tầng thấp gió thuận, nhưng tầng cao lại có dòng khí ngược nhưng yếu hơn. Lúc này, nếu phi công chọn bay cao hơn – dù phải “ngược gió nhẹ” – thì tốc độ qua không khí vẫn giữ nguyên, mà thời gian bay có thể ngắn hơn do dòng khí ổn định hơn, ít nhiễu loạn hơn, hoặc đường bay được rút ngắn.
Chính trong những tình huống như vậy, việc “ngược gió” một đoạn có thể giúp tiết kiệm nhiên liệu hơn là cố gắng bám lấy gió thuận.
Một nghiên cứu từ Viện Khí tượng Mỹ (AMS) năm 2020 cho thấy: các hãng hàng không có thể tiết kiệm tới 16% nhiên liệu trên các chuyến bay đường dài nếu biết cách tối ưu độ cao để tránh gió mạnh – kể cả khi phải “ngược gió” nhẹ một phần quãng đường. Câu chuyện không đơn giản là “gió thuận thì tốt” – mà là “gió nào, tầng nào, ở đâu”.
Thực tế còn một yếu tố nữa: gió quá mạnh – kể cả gió thuận – cũng gây hại. Nếu phi công phải liên tục điều chỉnh hướng, tốc độ và độ cao để đối phó với dòng khí thay đổi, máy bay sẽ tiêu tốn nhiều nhiên liệu hơn vì mất tính ổn định. Trong trường hợp này, họ có thể chọn tuyến đường “vòng một chút”, bay trong vùng gió đối nhẹ hơn nhưng ổn định – và nhờ đó lại tiết kiệm nhiên liệu hơn.
Một phi công trên diễn đàn hàng không kể rằng, có lần bay từ Tokyo về San Francisco, anh đã chọn tuyến có phần “ngược gió” nhẹ thay vì lao vào dòng Jet Stream cực mạnh đang thổi cùng hướng. Kết quả: chuyến bay chỉ dài hơn 6 phút, nhưng tiết kiệm được gần 400 kg nhiên liệu – tương đương hơn 500 lít xăng máy bay.
Tóm lại, câu nói “ngược gió tiết kiệm nhiên liệu hơn gió thuận” không đúng trong mọi trường hợp. Nhưng nó đúng trong một số trường hợp đặc biệt – và chính nghịch lý này khiến nó trở nên thú vị.
Thế mới thấy: bay là cả một nghệ thuật – nơi phi công, kỹ sư và thuật toán cùng nhau tìm cách “đi ngược” để đi xa hơn.