Một buổi sáng mờ sương ở rừng mưa miền đông Australia, một người đi bộ bỗng đứng khựng lại. Giữa tiếng lá xào xạc và tiếng chim rừng quen thuộc, vang lên một âm thanh chói tai, gấp gáp — y hệt tiếng chuông báo cháy của một tòa nhà ở thành phố. Anh đảo mắt tìm nguồn phát ra âm thanh, nhưng xung quanh chỉ có cây cổ thụ, dây leo và sương mù dày đặc. Rồi từ một nhánh cây thấp, một sinh vật nhỏ bằng con gà trống xuất hiện, đuôi xoè như chiếc đàn lia.
Đó là Lyrebird – loài chim mà người bản địa gọi là “người kể chuyện của rừng”. Nó không hát như chim sơn ca hay hoạ mi. Thay vào đó, nó lắng nghe và sao chép gần như hoàn hảo mọi âm thanh lọt vào tai: tiếng cưa máy, tiếng cửa đóng sập, tiếng máy ảnh bấm “tách”, tiếng chó sủa, thậm chí cả tiếng người ho khẽ. Với trí nhớ âm thanh siêu phàm và bộ máy phát âm linh hoạt, Lyrebird có thể bắt chước cả âm sắc, nhịp điệu và độ to của nguồn gốc.
Tiếng chuông báo cháy mà người đi bộ nghe thấy thực chất là một “bài biểu diễn” của Lyrebird. Có lẽ đâu đó gần đây, nó từng nghe âm thanh này từ một trạm kiểm lâm hoặc công trình xây dựng gần rừng. Và giờ, nó lồng ghép âm thanh đó vào “bài hát” của mình. Điều thú vị là, Lyrebird thường dùng những âm thanh lạ này để khẳng định lãnh thổ hoặc gây áp lực lên đối thủ. Giữa một dàn hợp âm hỗn hợp của tiếng máy móc và chim rừng, chuông báo cháy trở thành một tiếng hú đầy quyền lực, buộc kẻ xâm nhập phải cảnh giác hoặc bỏ đi.
Nghe một loài chim rừng sâu mô phỏng tiếng máy cưa đã lạ, nhưng việc nó tái hiện âm thanh của một thiết bị báo động nhân tạo còn kỳ lạ hơn. Tưởng tượng bạn đang đứng giữa rừng nguyên sinh, không bóng người, mà lại nghe thấy tiếng còi hú vốn chỉ vang lên khi có cháy trong cao ốc — cảm giác vừa siêu thực, vừa hơi rợn gáy.
Khả năng này không chỉ là trò vui của tự nhiên. Nó là kết quả của hàng triệu năm tiến hóa, khi giao tiếp bằng âm thanh trở thành vũ khí sinh tồn. Trong môi trường rừng rậm, tầm nhìn bị hạn chế, âm thanh là tín hiệu nhanh và xa nhất để báo động, tán tỉnh hay đe dọa. Lyrebird đã đưa khả năng đó lên một cấp độ khác: biến mọi âm thanh nó nghe được thành công cụ riêng. Và điều ấn tượng là, không có “bài hát” nào của nó giống hệt lần trước — mỗi bản là một bản phối mới từ thư viện âm thanh khổng lồ mà nó lưu giữ trong trí nhớ.
Con người thường tự hào về ngôn ngữ và khả năng sáng tạo âm nhạc. Nhưng giữa rừng Australia, một con chim nhỏ bé đang cho thấy rằng việc “nói nhiều thứ tiếng” hay “chơi nhạc” từ bất cứ âm thanh nào không phải là đặc quyền của loài người. Nó không hiểu ý nghĩa “báo cháy” như chúng ta, nhưng nó hiểu sức mạnh của âm thanh đó trong việc tác động tới kẻ khác.
Nếu một ngày bạn nghe thấy tiếng báo cháy giữa rừng, đừng hoảng hốt tìm vòi nước. Có thể thủ phạm chỉ là một nghệ sĩ lông vũ đang luyện giọng. Và trong tiếng hú đó, biết đâu nó đang nhắn nhủ một điều đơn giản: “Đây là sân khấu của tôi, và bạn đang ở hàng ghế đầu.”