Trí tuệ nhân tạo có thể viết tiểu thuyết, vẽ tranh, giải phương trình. Nhưng có một bài kiểm tra đơn giản mà nó vẫn trượt:
Hãy đưa cho nó một cái cốc nhựa, một sợi dây và một miếng bánh quy. Rồi bảo: “Chế tạo một cái bẫy chuột.”
Trẻ 3 tuổi sẽ lúng túng. Nhưng rồi nó có thể nhét bánh vào cốc, úp lại, buộc dây quanh và kéo giật khi thấy chuột tới gần. Vụng về, ngây ngô, nhưng là mới hoàn toàn. Không ai dạy nó thế.
AI thì khác. Nó không ngốc, chỉ là… thiếu một thứ.
Thiếu khả năng “nhảy cóc” khỏi những gì đã học.
Khi một đứa trẻ chơi, nó không tái hiện thế giới — nó làm mới thế giới. Cái hộp biến thành nhà, cái muỗng thành kiếm, cái bóng thành bạn. Những trò chơi giả vờ tưởng chừng vô hại ấy là bằng chứng của một loại thông minh không thể lập trình: sáng tạo bẩm sinh.
Từ khoảng 3 tuổi, não trẻ đã hoạt động gấp đôi người lớn. Không phải để tính toán, mà để kết nối. Liên tưởng vô hạn, tưởng tượng không rào chắn, ghép mảnh thông tin thành điều chưa từng có — đó là thứ mà mọi mô hình máy học đều bó tay.
AI mạnh nhờ dữ liệu. Càng nhiều mẫu, càng đoán trúng. Nhưng trẻ không học bằng mẫu — trẻ tò mò. Trẻ thất bại, thử lại, chơi sai luật, hỏi những câu ngớ ngẩn. Và chính sự “ngớ ngẩn” ấy mới mở ra vùng ý tưởng mà AI chưa từng mơ thấy.
Một nghiên cứu từng cho thấy: khi người lớn được yêu cầu thiết kế công cụ mới, họ thường lặp lại mô hình quen thuộc. Trong khi trẻ em 4 tuổi lại sáng tạo ra các cấu trúc bất ngờ, không ai đoán trước. Vì chúng không biết phải làm sao cho đúng.
Và chính vì không biết “đúng” là gì, chúng mới có thể nghĩ ra cái chưa ai nghĩ.
AI không mù. Nó chỉ nhìn quá nhiều.
Trẻ không sáng suốt. Chúng chỉ chưa bị giới hạn bởi sự khôn ngoan.
Càng lớn, chúng ta càng giỏi phân tích. Nhưng lại quên cách tưởng tượng. Quên cách biến cái muỗng thành con rồng. Quên rằng đã từng có một tuổi thơ nơi mọi thứ đều có thể “giả vờ là”.
Còn trí thông minh thật sự? Có lẽ không nằm ở chỗ trả lời đúng.
Mà ở khả năng hỏi lại câu hỏi.