Trong một lớp đá cổ ở Alberta, Canada, các nhà khảo cổ tìm thấy một bộ xương khủng long gần như nguyên vẹn. Nhưng điều đáng kinh ngạc không nằm ở những chiếc răng nhọn hay hộp sọ dữ tợn, mà ở khoang bụng: ẩn trong đó là những mẩu xương nhỏ, tinh xảo, vẫn xếp thành cấu trúc của đôi chân — như thể bữa ăn vừa kết thúc chưa lâu.
Đây là một cá thể Gorgosaurus non, họ hàng gần của Tyrannosaurus rex. Và “tàn tích” trong bụng nó thuộc về hai con khủng long nhỏ hơn, loài Citipes. Một con bị nuốt trước, con còn lại bị ăn vài giờ hoặc vài ngày sau đó. Cả hai cùng với kẻ săn mồi trẻ tuổi đã bị chôn vùi và hóa đá suốt 75 triệu năm, giữ nguyên khoảnh khắc cuối cùng của chuỗi săn mồi.
Những dấu vết này không chỉ là bằng chứng của một bữa ăn, mà còn là lát cắt sinh động của hệ sinh thái thời đó. Thành phần xương cho thấy Gorgosaurus non săn mồi chọn lọc, ưu tiên những cá thể non dễ hạ gục và tiêu hóa. Điều này phù hợp với chiến lược sinh tồn: tiết kiệm năng lượng, giảm rủi ro chấn thương.
Khủng long không phải loài duy nhất để lại “nhật ký ẩm thực” trong hóa thạch. Các nhà khoa học từng phát hiện một con cá cổ đại Xiphactinus chứa nguyên xác một con cá nhỏ hơn trong bụng, hay một mẫu sauropod từ Australia — đặt tên “Judy” — với dạ dày đầy lá cây và cành non, đủ để tái hiện cảnh quan và khí hậu khi nó còn sống.
Điều nghịch lý là: chính cái chết đã bảo tồn khoảnh khắc sống động này. Một bữa ăn dở dang — thứ lẽ ra chỉ tồn tại vài giờ — lại vượt qua hàng chục triệu năm để kể lại câu chuyện của kỷ Phấn Trắng.
Khi nhìn vào những mẩu xương nhỏ ấy, người ta không chỉ thấy thức ăn của một kẻ săn mồi cổ đại, mà còn thấy cả một khoảnh khắc dừng lại trong vòng quay không ngừng của tiến hóa. Một khoảnh khắc mà hóa thạch đã giữ lại, để hàng triệu năm sau, chúng ta vẫn có thể đọc được như những dòng chữ viết bằng xương.