Nếu bạn nghĩ chỉ có các nước châu Á mới tổ chức Tết cổ truyền theo lịch mặt trăng, thì có thể bạn chưa từng nghe đến Nowruz – Tết truyền thống lâu đời của Iran. Điều bất ngờ là nhiều nghi thức, món ăn và quan niệm ngày Tết ở Iran lại khiến người Việt phải thốt lên: “Ủa, giống y như nhà mình!”
Nowruz – “Tết Nguyên đán” của người Iran
Nowruz (phát âm gần giống “No-rút”) là lễ mừng năm mới của người Iran, diễn ra đúng vào thời điểm xuân phân – khi ngày và đêm dài bằng nhau, thường rơi vào khoảng 20 hoặc 21 tháng 3 dương lịch. Mặc dù không theo âm lịch như Việt Nam, nhưng ý nghĩa lại rất tương đồng: Đó là lúc vạn vật hồi sinh, con người tiễn biệt cái cũ, chào đón cái mới.
Đây không chỉ là ngày Tết ở Iran, mà còn được tổ chức ở nhiều quốc gia vùng Trung Á và Tây Á như Afghanistan, Tajikistan, Iraq, thậm chí lan sang cả Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ.
Trước Tết: Dọn nhà, mua đồ mới, xua đuổi xui xẻo
Khoảng một tuần trước Nowruz, người Iran bắt đầu “khoosh tamiz” – dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ, mua sắm quần áo mới và làm mới mọi vật dụng trong nhà. Nghe quen không? Chính xác là “lau chùi nhà cửa đón ông bà” của người Việt!
Đặc biệt, họ còn có một nghi thức tên là Chaharshanbe Suri – tức “Thứ Tư Lửa”. Vào đêm cuối cùng của năm cũ, người dân sẽ nhảy qua những đống lửa nhỏ để “đốt đi xui xẻo”, mong nhận lấy năng lượng tích cực từ lửa. Hệt như tục đốt vàng mã, hóa giải vận rủi trong văn hóa phương Đông.
Trong Tết: Thăm họ hàng, lì xì, ăn món truyền thống
Ngày đầu năm mới, người Iran mặc quần áo đẹp, đến thăm gia đình, hàng xóm, người lớn tuổi và chúc nhau những lời tốt đẹp. Trẻ em thì được tặng tiền mừng tuổi trong bao đỏ hoặc phong bì trang trí – không khác gì “lì xì” ở Việt Nam!
Đặc biệt, mâm cúng ngày Tết của người Iran có tên Haft-Seen, bày biện 7 món bắt đầu bằng chữ “S” (trong tiếng Ba Tư), tượng trưng cho sức khỏe, sự sống, may mắn, tri thức, giàu có, tình yêu và thời gian. Một số món thường thấy: sabzeh (mầm non), seer (tỏi), seeb (táo), serkeh (giấm), sumac (một loại gia vị)… Chúng ta cũng có mâm ngũ quả, đúng không?
Món ăn không thể thiếu là Sabzi Polo Mahi – cơm trộn rau thơm ăn kèm cá chiên. Còn gì gợi nhớ hơn việc người Việt ăn bánh chưng với cá kho đầu năm?
Tết kéo dài… 13 ngày
Người Iran nghỉ Tết tới 13 ngày, với ngày cuối cùng gọi là Sizdah Bedar, tức “Ngày ra ngoài trời lần thứ 13”. Vào ngày này, mọi người sẽ đi picnic, ăn uống ngoài trời để xua đi vận xui. Có nơi còn thả mầm non ra suối – tượng trưng cho trả lại thiên nhiên những điều cũ.
13 ngày lễ, thăm hỏi, ăn uống, dọn nhà, cầu chúc, thả điều xui – có phải đang nói đến Tết Việt Nam?
Một nền văn hóa khác, nhưng tâm hồn rất quen thuộc
Nowruz được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể của Nhân loại từ năm 2010. Không chỉ là ngày Tết truyền thống, nó còn phản ánh tư duy sống hòa hợp với thiên nhiên, hướng về nguồn cội và trân trọng giá trị gia đình – điều mà người Việt cũng luôn gìn giữ.