Khi bước ra khỏi hang Scarasson ở miền Nam nước Pháp năm 1962, người đàn ông ấy tin rằng mình chỉ mới trải qua khoảng ba tuần dưới lòng đất. Ông cảm thấy cơ thể vẫn theo một nhịp quen thuộc. Nhưng khi nhóm nghiên cứu thông báo rằng đã hơn sáu mươi ngày trôi qua, ông đứng bất động một lúc lâu, như thể vừa nghe một điều không thể tin. Thời gian của chính ông đã chậm hơn thế giới bên ngoài hàng chục ngày mà ông không hề biết.
Hang Scarasson không có ánh sáng. Không có đồng hồ. Không có tiếng bước chân hay tiếng động báo hiệu ngày đêm. Nhiệt độ gần như giữ nguyên. Không gian im lặng hoàn toàn. Nhà thám hiểm khoa học Michel Siffre đã sống ở đây để nghiên cứu xem cơ thể con người vận hành thế nào khi mất mọi tín hiệu thời gian. Ông ghi chép từng cảm giác, từng chu kỳ ngủ, và từng khoảnh khắc tỉnh dậy mà không biết đó là sáng hay tối.
Theo báo cáo của chính Siffre, được công bố trong các nghiên cứu chronobiology sau này, ông dần hình thành một nhịp sống mới. Ông ngủ muộn hơn, thức lâu hơn, rồi lại ngủ tiếp. Mỗi chu kỳ không còn kéo dài khoảng 24 giờ quen thuộc nữa. Nó dài hơn, đôi khi hơn 25 giờ, đôi khi gần 30 giờ. Ông sống theo những “ngày” mà chỉ cơ thể ông cảm nhận, nhưng những “ngày” đó không hề trùng với thời gian thật bên ngoài.
Điều này trùng khớp với các kết luận khoa học sau đó. Theo các nghiên cứu của Max Planck Institute thực hiện trong bunker experiment ở Đức, khi con người không có ánh sáng mặt trời và không có tín hiệu thời gian, nhịp sinh học nội tại của họ tự kéo dài. Một số người trải qua những chu kỳ thức ngủ dài đến mức một “ngày” của họ gần 30 giờ. Nhóm nghiên cứu ghi nhận họ hoàn toàn không nhận ra sự trôi lệch đó cho đến khi bước ra khỏi căn phòng biệt lập.
Tại sao điều này xảy ra. Theo Chronobiology International, nhịp sinh học tự nhiên của con người thật ra hơi dài hơn 24 giờ. Trung bình khoảng 24 giờ 15 phút. Ánh sáng mặt trời là tín hiệu quan trọng giúp đưa nhịp này về đúng 24 giờ mỗi ngày. Khi không còn ánh sáng, cơ thể mất điểm hiệu chỉnh. Đồng hồ sinh học bắt đầu tự chạy theo nhịp riêng. Mỗi sai lệch nhỏ tích lũy lại, và sau nhiều tuần, nó có thể tạo ra sự chênh lệch hàng chục ngày như trường hợp của Siffre.
Thiếu ánh sáng không chỉ kéo dài ngày. Nó còn làm biến dạng cảm nhận thời gian. Theo nghiên cứu về sensory deprivation của University of British Columbia, khi con người sống trong môi trường ít kích thích, não không còn các mốc để đo thời gian. Một giờ có thể cảm thấy như nhiều giờ. Mỗi khoảnh khắc trôi qua trở nên dày hơn, chậm hơn, khó ước lượng hơn. Người trong môi trường này luôn báo cáo rằng họ không thể phân biệt một ngày dài bao nhiêu, hoặc một giấc ngủ đã kéo dài thế nào.
Trở lại với thí nghiệm ở Pháp, Siffre bắt đầu tin rằng thời gian trôi rất bình thường. Ông không cảm thấy có điều gì lạ trong từng chu kỳ ngủ. Nhưng khi các nhà nghiên cứu liên lạc để thông báo thời điểm kết thúc thí nghiệm, ông bất ngờ phát hiện mình đã sống lâu hơn gấp đôi những gì ông tưởng. Tâm trí ông tự tạo ra một dòng thời gian riêng. Một dòng thời gian chậm hơn thế giới thật hàng chục ngày.
Khoảnh khắc ông rời khỏi hang rất yên tĩnh. Ánh sáng mặt trời làm ông chớp mắt liên tục. Bên ngoài, thế giới đã tiến lên. Bên trong tâm trí ông, thời gian vẫn còn ở lại một nơi khác. Một nơi không có ngày đêm, nơi mỗi nhịp đập vẫn đều đặn nhưng lại không trùng với bất kỳ đồng hồ nào. Và câu hỏi cuối cùng vẫn còn đó. Thời gian có thật sự trôi, hay chỉ là thứ mà não người cố giữ cho khỏi tan vào bóng tối.