Hẳn bạn đã từng khóc – vì đau đớn, cảm động, hoặc đơn giản chỉ là khi bị gió tạt vào mắt. Và có bao giờ bạn để ý rằng, nước mắt luôn có vị mặn? Tại sao lại như vậy? Có gì đặc biệt trong giọt nước mắt bé xíu kia không?
Nước mắt không chỉ đơn thuần là nước. Chúng là một hỗn hợp phức tạp được tạo ra bởi tuyến lệ, chứa nước, muối, enzyme, lipid, và nhiều phân tử sinh học khác. Nhưng cái khiến ta cảm nhận rõ nhất khi nước mắt chảy xuống môi – chính là vị mặn.
Thành phần của nước mắt – không chỉ có muối
Nước mắt gồm ba lớp chính:
- Lớp lipid (chất béo) – nằm ở ngoài cùng, giúp ngăn nước mắt bay hơi quá nhanh.
- Lớp nước (aqueous) – chiếm phần lớn thể tích, chứa nước, khoáng chất, enzyme, và muối.
- Lớp mucin (chất nhầy) – nằm sát bề mặt nhãn cầu, giúp nước mắt bám đều trên bề mặt mắt.
Trong lớp nước đó, có chứa natri (Na⁺) và clorua (Cl⁻) – hai ion tạo nên muối ăn (natri clorua, NaCl). Chính vì vậy, nước mắt có vị mặn là hoàn toàn tự nhiên. Thậm chí, nồng độ muối trong nước mắt gần tương đương với huyết tương trong máu.
Tại sao cơ thể phải “cho muối” vào nước mắt?
Muối không chỉ tạo vị. Chúng còn đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì áp suất thẩm thấu, giúp nước mắt không bị bay hơi quá nhanh hoặc thẩm thấu ngược vào tế bào mắt. Đây là một phần trong quá trình duy trì cân bằng nội môi – sự ổn định cần thiết cho hoạt động của mọi tế bào sống.
Ngoài ra, một lượng muối nhất định trong nước mắt cũng giúp diệt khuẩn và bảo vệ mắt khỏi nhiễm trùng. Muối tạo môi trường không thuận lợi cho vi khuẩn sinh sôi, đồng thời kết hợp với enzyme lysozyme trong nước mắt để tiêu diệt chúng.
Nước mắt có vị mặn giống nhau ở mọi người?
Không hẳn. Vị mặn của nước mắt có thể thay đổi tùy theo:
- Cảm xúc: Khi khóc do cảm xúc mạnh, nước mắt thường chứa nhiều hormone và protein hơn, có thể làm thay đổi vị nhẹ.
- Thời gian khóc: Càng khóc lâu, tuyến lệ càng tiết ra nhiều nước, làm loãng nước mắt và vị mặn có thể nhẹ hơn.
- Chế độ ăn và sức khỏe: Người ăn mặn thường xuyên có thể có nước mắt “mặn” hơn vì lượng natri cao hơn trong dịch cơ thể.
Có bao giờ nước mắt không mặn?
Hiếm, nhưng có thể. Một số tình trạng bệnh lý như mất cân bằng điện giải nghiêm trọng, tổn thương tuyến lệ, hoặc bệnh tự miễn (ví dụ như hội chứng Sjögren) có thể làm thay đổi thành phần nước mắt, khiến chúng nhạt hơn, hoặc ít nước – và thậm chí đau rát khi chảy.
Ngược lại, khi bạn bị cảm lạnh hoặc viêm xoang, nước mũi có thể chảy xuống họng và khiến bạn nhầm tưởng là nước mắt nhạt hơn, nhưng thực chất là do trộn lẫn dịch mũi.
Một sự thật thú vị khác: động vật cũng có nước mắt mặn
Không chỉ con người, nước mắt của nhiều loài động vật có vú cũng có vị mặn. Thậm chí, cá sống ở biển (nơi có nồng độ muối cao) phải tiết nước mắt cực kỳ mặn để loại bỏ lượng muối dư thừa ra khỏi cơ thể – đây là một cách thích nghi đặc biệt của sinh vật biển.
Nước mắt – tưởng như một phản ứng đơn giản – thực chất là sản phẩm tinh tế của sinh học và tiến hóa. Và vị mặn của nó, hóa ra lại chính là minh chứng cho sự cân bằng phức tạp trong cơ thể con người.