Sao Thủy, hành tinh gần Mặt Trời nhất, luôn được hình dung như một khối cầu bỏng cháy. Không có khí quyển dày để giữ nhiệt, bề mặt ban ngày của nó có thể đạt tới hơn 400 °C. Người ta dễ nghĩ rằng nơi ấy chẳng thể có một mảnh băng hay bóng mát nào tồn tại. Nhưng nghịch lý lại nằm ở chính cực của hành tinh này: trong những miệng hố sâu, ánh sáng Mặt Trời chưa bao giờ chạm tới, và ở đó, băng giá tồn tại hàng tỷ năm.
Hãy thử hình dung bạn đứng trước miệng hố Prokofiev ở gần cực bắc sao Thủy. Xung quanh là một vành sáng chói chang, nhưng chỉ cần bước xuống đáy hố, bạn lập tức rơi vào bóng tối tuyệt đối. Không một tia sáng nào xuyên xuống, như thể cả Mặt Trời đã bị che khuất. Bóng tối ấy không phải thoáng qua mà kéo dài vĩnh viễn, vì trục quay của sao Thủy gần như thẳng đứng, khiến các tia sáng không bao giờ chiếu được vào đáy hố.
Trong bóng tối đó, nhiệt độ tụt xuống chỉ khoảng –173 °C. Đủ lạnh để nước đóng băng và nằm yên hàng tỷ năm, bất chấp việc ngay bên ngoài, bề mặt hứng trọn ánh sáng lại nóng gấp hàng nghìn lần. Các nhà khoa học đã phát hiện dấu vết băng ở những vùng tối này nhờ dữ liệu radar và hình ảnh từ tàu vũ trụ MESSENGER. Sự tồn tại của băng trên hành tinh “nóng bỏng” nhất đã trở thành một nghịch lý hấp dẫn của thiên văn học hiện đại.
Điều bất ngờ hơn nữa là sự so sánh. Pluto – hành tinh lùn ở rìa Hệ Mặt Trời – từng được coi là biểu tượng của băng giá vĩnh hằng. Thế nhưng các phép đo cho thấy, một số vùng tối vĩnh viễn trong các miệng hố của Mặt Trăng, và cả những nơi trên sao Thủy, lại lạnh hơn cả Pluto. Ở đó, nhiệt độ có thể thấp tới –233 °C, gần sát mức lạnh tuyệt đối, khiến ngay cả “thế giới băng giá” ở xa kia cũng trở nên ít cực đoan hơn.
Nghịch lý này khiến chúng ta phải đặt lại câu hỏi: sự gần gũi với Mặt Trời không phải lúc nào cũng đồng nghĩa với nóng. Vũ trụ chứa đầy những lớp mặt nạ, và khi ta bóc đi một lớp quen thuộc, lớp sau thường hiện ra với một sự thật trái ngược. Sao Thủy vừa là lò nung rực lửa, vừa là chiếc tủ đông tự nhiên.
Nếu một ngày nào đó con người đặt chân tới nơi này, cảnh tượng sẽ khó tin: chỉ vài bước chân, bạn sẽ từ bề mặt nóng rực đủ nung chảy chì sang bóng tối buốt giá lạnh hơn cả thế giới băng ngoài rìa. Vũ trụ dường như thích sắp đặt những nghịch lý để nhắc nhở ta rằng mọi thứ quen thuộc đều có thể che giấu một sự thật đối nghịch.
Và có lẽ, chính trong những vùng tối vĩnh cửu ấy, ta thấy một hình ảnh ẩn dụ cho tri thức: dù đứng ngay cạnh nguồn sáng rực rỡ, vẫn có những góc tối chưa bao giờ được soi tỏ.