Cắt cỏ tưởng là chuyện đơn giản. Nhưng với cái cây bên cạnh, đó có thể là một bản tin báo động.
Nhiều năm qua, các nhà khoa học vẫn cố trả lời một câu hỏi tưởng như ngớ ngẩn: cây có thể “nghe” không? Chúng không có tai, không có não, và rõ ràng không có hệ thần kinh. Nhưng những thí nghiệm gần đây bắt đầu hé lộ một điều khiến ai cũng phải ngừng lại: cây có thể cảm nhận âm thanh – và phản ứng lại.
Năm 2014, một nhóm nghiên cứu ở Úc phát hiện rễ cây phát triển nhanh hơn về phía nguồn phát ra tiếng nước nhỏ giọt. Không cần ánh sáng, không cần độ ẩm – chỉ cần tiếng nước, rễ vẫn tìm tới. Điều đó cho thấy, ít nhất ở mức cơ bản, cây có thể phân biệt được âm thanh có lợi.
Nhưng điều đáng sợ hơn là khi âm thanh mang tính đe dọa.
Một nghiên cứu khác đăng trên tạp chí Oecologia năm 2019 chỉ ra rằng: khi cây lắng nghe âm thanh của loài côn trùng đang gặm nhấm lá – dù chỉ là âm thanh ghi âm lại – chúng bắt đầu sản xuất nhiều chất hoá học để tự vệ, tương tự như khi thật sự bị tấn công. Không có vết cắn nào, không có tiếp xúc cơ học – chỉ có tiếng động, và cây đã chuẩn bị cho một cuộc chiến.
Gần đây hơn, một số thí nghiệm cho thấy khi cắt cỏ bằng máy, các loài thực vật lân cận tiết ra các hợp chất bay hơi với nồng độ cao bất thường. Các chất này giống như một tín hiệu cảnh báo – báo cho những cây khác biết có điều gì đó đang xảy ra. Dù ta không nghe được bằng tai, nhưng với thế giới thực vật, đó có thể là tiếng thét.
Tất nhiên, việc nói cây biết “nghe” là cách diễn đạt có phần nhân hoá. Chúng không nghe như cách ta nghe. Nhưng cây phản ứng với rung động, tần số, và cả áp suất âm thanh. Những cơ chế này tuy thô sơ nhưng rất cụ thể – và có thể đã tiến hoá hàng trăm triệu năm để phục vụ sinh tồn.
Trong tự nhiên, tiếng động thường đi kèm hiểm hoạ: tiếng lá rơi báo động mùa đông tới, tiếng ong vo ve cảnh báo kẻ thụ phấn hay kẻ cướp mật, tiếng lửa nổ lách tách mang theo nguy cơ bị thiêu rụi. Với cây cối, nghe được – dù chỉ chút ít – là thêm một cơ hội để sống sót.
Chúng ta sống trong một thế giới ồn ào, nên quen nghĩ rằng tiếng động là chuyện của con người và động vật. Nhưng có lẽ mọi sự sống đều có một hình thức lắng nghe riêng. Không phải qua tai, mà qua sự thay đổi rất nhỏ – nhưng đầy ý nghĩa – trong chính cơ thể mình.
Lần sau khi bạn cắt cỏ, có thể hàng cây bên lề đang nghiêng mình, không phải vì gió.