Gần một phần mười DNA trong cơ thể bạn từng thuộc về virus.
Không phải do đột biến, không phải do bệnh truyền nhiễm, mà là kết quả của một cuộc xâm nhập đã diễn ra cách đây hàng chục triệu năm – và chưa bao giờ kết thúc.
Những virus ấy thuộc nhóm retrovirus, họ hàng xa của HIV. Chúng có một khả năng đặc biệt: chèn vật chất di truyền của mình vào DNA của vật chủ. Hầu hết trường hợp, cơ thể sẽ loại bỏ tế bào bị nhiễm. Nhưng đôi khi, virus lại xâm nhập tế bào trứng hoặc tinh trùng. Khi điều đó xảy ra, phần DNA của virus sẽ được di truyền lại cho thế hệ sau, trở thành một phần vĩnh viễn trong bộ gen.
Theo các nghiên cứu di truyền gần đây, trong đó có công trình của Viện Y tế Quốc gia Mỹ (NIH, 2021), khoảng 8% bộ gen người có nguồn gốc từ các virus cổ đại như vậy. Số này còn nhiều gấp năm lần tổng số gen tạo ra protein trong cơ thể.
Những “dấu tích virus” này được gọi là HERVs – Human Endogenous Retroviruses, hay virus nội sinh của người. Hầu hết đã bị vô hiệu hóa, không còn khả năng lây lan. Nhưng một số thì vẫn hoạt động — và đáng ngạc nhiên, chúng lại giúp chúng ta sống.
Một ví dụ nổi tiếng là gen syncytin. Ban đầu, đó là gen của một virus cổ chuyên hợp nhất màng tế bào để xâm nhập vật chủ. Ngày nay, nó lại được con người dùng để tạo nên nhau thai – lớp màng hợp nhất giữa mẹ và thai nhi, thứ giữ cho sự sống mới tồn tại trong bụng mẹ.
Không có gen này, sinh sản của động vật có vú đã không thể diễn ra như hiện nay.
Một số gen virus khác tham gia điều hòa hoạt động của hệ miễn dịch, giúp cơ thể phản ứng nhanh trước mối đe dọa. Có những đoạn DNA virus còn xuất hiện trong não, nơi chúng dường như ảnh hưởng đến khả năng học hỏi và ghi nhớ.
Nói cách khác: những virus từng gieo bệnh cho tổ tiên chúng ta giờ trở thành kiến trúc sư thầm lặng của sự sống.
Dĩ nhiên, không phải tất cả đều vô hại. Một số HERVs có thể “thức dậy” trong điều kiện đặc biệt – khi gen bị kích hoạt sai, hoặc hệ miễn dịch suy yếu. Một số nghiên cứu (như của Nature Reviews Genetics, 2020) đã tìm thấy mối liên hệ giữa sự hoạt hóa của HERVs với đa xơ cứng, ung thư, và rối loạn thần kinh.
Chúng là minh chứng cho điều kỳ lạ nhất của tiến hóa: tự nhiên không xóa đi những gì nguy hiểm, mà học cách tận dụng chúng.
Vì thế, trong mỗi tế bào của bạn, đang có hàng trăm dấu vết virus cổ đại nằm ngủ. Chúng từng là kẻ xâm lược, rồi bị khuất phục, và cuối cùng được tái sử dụng để xây nên con người.
Khi nghĩ về “con người thuần khiết”, hãy nhớ: khái niệm ấy chưa bao giờ tồn tại.
Ta là kết quả của hàng triệu năm hòa giải giữa virus và sự sống – giữa cái từng đe dọa ta, và cái giúp ta tiếp tục tồn tại.
Virus từng hủy diệt sự sống. Rồi một ngày, chúng trở thành một phần của nó.