Nếu một ngày thảm họa hạt nhân thật sự xảy ra, liệu có sinh vật nào còn sống sót? Câu trả lời có thể khiến bạn sốc: có đấy – và không chỉ một!
Khi con người và phần lớn động vật có vú không thể chịu nổi bức xạ phóng xạ, một số loài sinh vật nhỏ bé, thậm chí rất quen thuộc, lại có khả năng sống sót phi thường trong điều kiện mà chúng ta gọi là “địa ngục trần gian”.
Tardigrade – “gấu nước” bất tử
Ứng cử viên đầu tiên chính là tardigrade, hay còn gọi là gấu nước. Nhỏ xíu, chỉ dài khoảng 0.5 mm, nhưng khả năng sinh tồn của nó khiến mọi loài khác phải cúi đầu.
Tardigrade có thể sống sót trong nhiệt độ từ -272°C (gần bằng không tuyệt đối) đến hơn 150°C, chịu được áp suất gấp 6 lần đáy đại dương, sống sót ngoài không gian vũ trụ mà không cần bảo hộ, và – đúng vậy – chịu được mức bức xạ cao gấp 1.000 lần so với liều chết người đối với con người.
Chúng có thể “ngủ đông” trong trạng thái gọi là cryptobiosis – ngưng mọi hoạt động sống, giảm trao đổi chất gần như bằng 0. Trong trạng thái này, chúng không cần nước, không cần oxy, không cần thức ăn, và có thể… chờ đến khi môi trường trở nên sống được trở lại.
Các nhà khoa học từng phóng tardigrade vào không gian (sứ mệnh FOTON-M3 của ESA, 2007) và chứng kiến chúng vẫn sống sót sau khi trở về – bất chấp bức xạ vũ trụ và chân không hoàn toàn.
Gián – danh tiếng “sống dai” có đúng?
Nhắc đến sinh vật sống sót sau thảm họa, nhiều người nghĩ ngay đến gián. Trên thực tế, gián có sức chịu đựng bức xạ cao hơn con người khoảng 5-15 lần, tùy loài. Nhưng điều đó không có nghĩa chúng “bất tử”.
Một số loài gián có thể chịu được khoảng 10.000 rad (đơn vị đo bức xạ), trong khi con người chỉ cần khoảng 1.000 rad là đã tử vong. Tuy nhiên, gián vẫn bị tổn thương bởi bức xạ hạt nhân liều cao và không thể sống sót nếu mức phơi nhiễm vượt quá giới hạn của chúng.
Vì vậy, gián có thể sống sót trong những khu vực phơi nhiễm thấp hoặc trung bình, nhưng không phải ở vùng “tâm bão” như mọi người thường nghĩ.
Loài sâu bọ kỳ quái ở Chernobyl
Sau thảm họa hạt nhân Chernobyl năm 1986, nhiều nhà khoa học đã quay lại khu vực bị nhiễm phóng xạ để nghiên cứu. Họ phát hiện một điều thú vị: một số loài nấm và côn trùng không những vẫn sống, mà còn phát triển mạnh mẽ.
Cụ thể, có loài nấm tên Cryptococcus neoformans được tìm thấy phát triển trên các bức tường của lò phản ứng, nơi có bức xạ cực cao. Loài nấm này có chứa melanin – chất sắc tố có khả năng chuyển đổi bức xạ thành năng lượng, gần như là “quang hợp bằng phóng xạ”.
Một số côn trùng như bọ cánh cứng, kiến và ruồi cũng được ghi nhận là có khả năng phát triển ở vùng nhiễm xạ – do chu kỳ sống ngắn, nhanh sinh sản, ít ảnh hưởng bởi tổn thương DNA tích lũy lâu dài.
Vi khuẩn Deinococcus radiodurans – “vi khuẩn siêu nhân”
Không thể không nhắc đến loài vi khuẩn huyền thoại này. Deinococcus radiodurans được mệnh danh là “vi khuẩn chịu bức xạ mạnh nhất thế giới”.
Chúng có thể sống sót ở liều phóng xạ cao hơn con người khoảng 3.000 lần, tương đương 5.000 rad. Không những thế, DNA của chúng bị phá vỡ vẫn có thể tự tái tạo lại một cách chính xác – điều mà sinh vật phức tạp như con người không làm được.
Chúng từng được đưa vào phòng thí nghiệm, chiếu xạ, làm khô, đóng băng, nhưng vẫn “sống khỏe”. Một số nghiên cứu còn đưa chúng vào nghiên cứu sinh học không gian và biến đổi gene để xử lý chất thải phóng xạ.
Nếu tận thế xảy ra, ai sẽ thống trị Trái Đất?
Câu trả lời có lẽ không phải là con người. Sau một thảm họa hạt nhân diện rộng, những sinh vật sống sót nhiều khả năng sẽ là:
- Tardigrade (gấu nước)
- Vi khuẩn Deinococcus radiodurans
- Một số loài nấm “ăn phóng xạ”
- Côn trùng có vòng đời ngắn
- Một phần gián và bọ cánh cứng
Chúng sẽ là nền móng cho một hệ sinh thái mới – đơn giản, kiên cường và có thể thích nghi với thế giới đầy phóng xạ.