Ở nhiều trường mẫu giáo Nhật, trẻ con bước vào lớp đã biết nói “ごめんね — gomen ne” (xin lỗi) trước khi học hết bảng chữ cái. Việc xin lỗi — với động vật, đồ vật, bạn cùng lớp — được xem như lớp học đầu tiên về tình người, trách nhiệm và cảm thông.
Trong nghiên cứu “I’m sorry, flower”: Socializing apology, relationships, and empathy in Japan, nhà ngôn ngữ học Matthew Burdelski thu thập hàng trăm giờ ghi hình trẻ em Nhật trong gia đình, sân trường và lớp mẫu giáo. Ông phát hiện rằng từ rất sớm, trẻ được người lớn hướng dẫn dùng các biểu thức “gomen ne” và “gomen‑nasai” trong rất nhiều tình huống: với bạn bè, con vật, đồ chơi, thậm chí cả những vật vô tri.
Ví dụ, khi một bé lỡ đá trúng chậu hoa, cô giáo không chỉ bảo bé dừng lại, mà còn khẽ nhắc: “Chúng ta nên xin lỗi bông hoa, đúng không?”. Trẻ học cách nói lời xin lỗi như một phản xạ tình cảm — không chỉ vì bị mắng, mà vì hiểu đó là cách để duy trì mối quan hệ tốt đẹp.
Đặc biệt, người lớn Nhật thường đóng vai trò “dẫn đường” trong các tình huống nhận lỗi: khi trẻ gây lỗi, cha mẹ hoặc cô giáo sẽ mô tả lại sự việc, gợi ý rằng hành động đó khiến người khác buồn hoặc đau, rồi khuyến khích trẻ nói lời xin lỗi. Không có quát mắng nặng nề, mà là khơi gợi sự đồng cảm.
Một nghiên cứu khác đăng trên Pragmatics & Society cho thấy trẻ em Nhật học cách xin lỗi từ trước cả khi biết mặt chữ. Trong các lớp mẫu giáo, từ “gomen ne” xuất hiện thường xuyên không kém gì các từ về màu sắc hay số đếm. Giáo viên không ngại dành thời gian để cùng trẻ thực hành: làm sai, nhận lỗi, sửa sai.
Văn hóa Nhật xem lời xin lỗi không chỉ là sự hối lỗi, mà là biểu hiện của lòng tôn trọng. Khi một đứa trẻ biết nhận lỗi, tức là nó đang học cách quan tâm đến cảm xúc người khác. Đó là nền móng cho khả năng sống cùng người khác trong một xã hội hài hòa.
Tất nhiên, cũng có mặt trái: nếu ép buộc quá mức, lời xin lỗi có thể trở thành một nghi thức rỗng, hoặc tạo cảm giác tội lỗi quá đà. Nhưng nhìn chung, việc học cách xin lỗi từ sớm giúp trẻ hiểu rằng sai sót là một phần tự nhiên của quá trình trưởng thành — và điều quan trọng không phải là tránh sai, mà là biết sửa.
Ở Việt Nam, nhiều phụ huynh vẫn quen dạy con biết chữ trước khi biết cảm xúc. Một đứa trẻ viết đúng “con mèo” nhưng không biết nói “xin lỗi” khi làm bạn khóc — có lẽ đang thiếu mất một bài học quan trọng.
Giáo dục cảm xúc, bắt đầu từ việc biết nhận lỗi, có thể không nằm trong sách giáo khoa — nhưng lại khắc rất sâu trong hành xử suốt đời.