Giữa vùng băng trắng lạnh nhất hành tinh, nơi nhiệt độ có thể xuống dưới âm 80 độ, có một hồ nước mà ánh sáng chưa từng chạm đến. Nó nằm sâu gần 4 km dưới bề mặt Nam Cực, bị cô lập hoàn toàn khỏi khí quyển, khỏi gió và khỏi mọi dạng sự sống hiện đại. Hồ ấy mang tên Vostok.
Các nhà khoa học biết đến sự tồn tại của hồ Vostok từ những năm 1970, nhờ tín hiệu radar xuyên băng. Nhưng phải đến năm 2012, sau hơn hai thập kỷ khoan thăm dò, mũi khoan của nhóm nghiên cứu Nga mới chạm tới lớp nước lỏng bên dưới. Họ dừng lại, chờ áp suất tự đẩy mẫu băng lên. Khi khối băng cổ được lấy ra, nó chứa trong mình điều mà không ai ngờ: dấu vết DNA của vi khuẩn sống.
Những vi sinh vật ấy có thể đã tồn tại suốt hơn 120.000 năm, thậm chí lâu hơn. Chúng sống trong bóng tối hoàn toàn, không ánh sáng Mặt Trời, không oxy, không thức ăn theo nghĩa thông thường. Nguồn năng lượng duy nhất là phản ứng hóa học giữa khoáng chất và nước — một dạng sự sống gần như “tự cung tự cấp”, im lặng mà bền bỉ.
Nhiệt độ trong hồ luôn quanh mức -3°C, nhưng áp suất cao khiến nước không đóng băng. Hồ rộng hơn 250 km, lớn bằng cả một tỉnh nhỏ, và được ví như “thời gian đóng băng”. Dưới đó, có thể mọi thứ vẫn diễn ra chậm rãi như cách đây hàng trăm nghìn năm — từng vi khuẩn vẫn sinh sôi, tách đôi, rồi lại ngủ.
Phát hiện ở hồ Vostok khiến các nhà sinh học hành tinh đặc biệt chú ý. Bởi điều kiện trong hồ gần giống với các đại dương ngầm dưới lớp băng của những mặt trăng xa xôi như Europa (sao Mộc) hay Enceladus (sao Thổ). Nếu sự sống có thể tồn tại trong bóng tối và lạnh giá như ở Nam Cực, thì vũ trụ có thể không hề cô độc.
Không ai biết dưới lớp băng dày ấy còn bao nhiêu dạng sống chưa được thấy. Những hồ khác như Whillans hay Mercer cũng đã cho thấy vi sinh vật hoạt động ở độ sâu hàng nghìn mét. Mỗi lần khoan xuống là một lần chạm vào quá khứ của Trái Đất.
Trên bề mặt, gió vẫn thổi không ngừng. Dưới sâu, hồ nước ấy vẫn lặng im, cách biệt với thế giới ồn ào bên trên. Những sinh vật nhỏ bé kia — nếu vẫn còn sống — có lẽ chưa từng biết đến ánh sáng, chưa từng nhìn thấy bầu trời. Và chúng vẫn tồn tại, trong khoảng không tăm tối ấy, nơi thời gian dường như đã dừng lại từ rất lâu.