Đêm Rằm tháng Tám, khắp phố rộn ràng ánh đèn lồng. Trẻ con ríu rít, người lớn tấp nập mua bánh. Thứ bánh tròn trĩnh ấy, vàng óng, thơm lừng, từng là ký ức đẹp của nhiều thế hệ. Nhưng có một thời, nó bị chính quyền siết chặt, thậm chí cấm bán – không phải vì chất lượng kém hay sợ làm người ta đau bụng.
Chuyện xảy ra ở Trung Quốc, nơi bánh Trung Thu có thể chứa không chỉ hạt sen và trứng muối, mà còn cả… đồng hồ, phiếu mua hàng, thẻ ngân hàng. Người ta bắt đầu không mua bánh để ăn, mà để tặng. Càng đắt, càng sang, càng thể hiện đẳng cấp. Và thế là chiếc bánh nhỏ bé ấy bị biến thành công cụ lấp lánh cho một trò chơi quyền lực.
Năm 2006, chính quyền Bắc Kinh ra lệnh cấm bán các hộp bánh Trung Thu “đính kèm quà tặng”. Không phải vì lo trẻ em ăn quá nhiều đường, mà vì sợ quan chức nhận quá nhiều “bánh”. Những hộp quà xa hoa—bọc lụa, đóng mộc, ruy băng dập nổi—thường chỉ là vỏ bọc lịch sự cho một món hối lộ ngọt ngào. Chống tham nhũng lúc này không còn là chuyện giấy tờ, mà là truy tìm dấu vết trong lớp vỏ mỏng của bánh nướng.
Câu chuyện không dừng lại. Năm 2022, chính phủ Trung Quốc tiếp tục ban hành quy định: hộp bánh phải “khiêm tốn”, giá không được vượt ngưỡng nhất định. Người bán bị giám sát, người mua thì… dè chừng. Hóa ra, để giữ Tết Trung Thu đúng là Tết Trung Thu, phải ngăn nó biến thành ngày hội ngầm của biếu xén và tiêu thụ hình thức.
Nghe qua thì thấy vô lý—một món quà truyền thống, sao lại bị nghiêm ngặt đến thế? Nhưng thử tưởng tượng một hộp bánh trị giá cả triệu đồng, được đặt lên bàn làm việc kèm theo cái nháy mắt, bạn sẽ hiểu. Cái ngọt ngào không nằm trong nhân bánh, mà trong thông điệp không lời đi kèm.
Trong thế giới mà mọi thứ đều có thể trở thành phương tiện đổi chác, thì ngay cả một biểu tượng đoàn viên như bánh Trung Thu cũng không ngoại lệ. Và có lẽ chính vì vậy, chiếc bánh tròn ấy, từng mang ý nghĩa “viên mãn”, nay lại khiến người ta phải tròn mắt.
Câu hỏi cuối cùng là: nếu cả một chiếc bánh cũng không còn vô tội, thì liệu Tết Trung Thu—Tết của trẻ con—có còn là ngày đoàn viên thuần khiết như chúng ta từng nghĩ?