Bạn từng nghe câu: “Não cá vàng”.
Một câu đùa nhẹ, nhưng cay nghiệt. Nó biến một loài vật thông minh thành biểu tượng của trí nhớ kém. Và càng được lặp lại, nó càng khiến người ta quên mất: cá vàng không hề hay quên.
Nghiên cứu từ Đại học Macquarie cho thấy cá vàng có thể nhớ cách tránh bẫy suốt 11 tháng. Một thí nghiệm khác còn huấn luyện chúng bơi đúng 70 cm để lấy thức ăn – và dù thay đổi nền bể, chúng vẫn nhớ khoảng cách ấy.
Cá vàng nhận ra màu sắc, âm thanh, thậm chí cả khuôn mặt người. Chúng có thể học thủ thuật, phân biệt thời gian trong ngày, và ghi nhớ chuỗi hành vi dài không kém gì… một đứa trẻ 2 tuổi.
Vậy tại sao người ta cứ nói chúng chỉ nhớ ba giây?
Bởi vì nếu tin rằng cá vàng mau quên, ta sẽ bớt cảm thấy tội lỗi khi nhốt chúng trong một bể tròn lặp đi lặp lại. Ta sẽ không phải nghĩ: liệu chúng có thấy nhàm chán? Có nhớ gì không? Có buồn không?
Câu nói ấy, suy cho cùng, không phải để chê cá vàng. Mà để bảo vệ cảm giác của con người.
Nhưng trớ trêu thay, chính con người mới là loài đang nhớ kém dần đi. Mỗi lần bạn định tra lại điều gì đó trên Google thay vì nhớ, mỗi lần bạn quên mất hôm qua ăn gì, hay để điện thoại chỉ đường dù đã đi cả chục lần – bạn đang tự làm mòn trí nhớ của mình.
Cá vàng chưa chắc đã quên. Nhưng có thể, bạn thì có.