Bạn đứng trước một bức tường xanh và gọi đó đơn giản là “màu xanh”. Nhưng đôi mắt bạn lúc ấy không chỉ thấy một khối màu duy nhất. Thực ra, chúng đang xử lý hàng triệu sắc thái khác nhau của xanh, từ xanh lá hơi ngả vàng, xanh lam pha tím, cho tới xanh xám mờ đục. Điều đáng kinh ngạc là đôi mắt bình thường của con người có thể phân biệt hơn 10 triệu màu sắc — một khả năng vượt xa trí tưởng tượng và cả công nghệ mà chúng ta tạo ra.
Cơ chế này nằm trong võng mạc, nơi có ba loại tế bào hình nón nhạy cảm với ánh sáng đỏ, xanh lá và xanh dương. Khi ánh sáng chiếu vào mắt, mỗi loại nón phản ứng với một dải bước sóng riêng. Nhưng điều kỳ diệu không dừng ở đó: bộ não không nhìn thấy ba màu tách biệt, mà trộn lẫn tín hiệu từ hàng triệu tế bào nón để tạo ra sự phong phú của màu sắc. Nhờ vậy, chỉ từ ba loại “nguyên liệu cơ bản”, ta có thể nhận biết tới hàng chục triệu biến thể màu khác nhau.
Để hình dung rõ hơn, hãy so sánh với màn hình máy tính phổ thông. Một màn hình hiện đại có thể hiển thị khoảng 16 triệu màu. Nhưng dù có dày công thiết kế thế nào, nó vẫn không thể mô phỏng hết sự tinh vi của thị giác người. Có những sắc thái xanh mà hai pixel trên màn hình trông y hệt nhau, trong khi mắt người vẫn thấy khác biệt. Điều này cho thấy công nghệ tái tạo màu vẫn còn chạy sau một cơ chế sinh học mà chúng ta vốn cho là hiển nhiên.
Điều bất ngờ là không phải ai cũng nhìn thế giới giống nhau. Một số người đặc biệt có thêm loại nón thứ tư trong mắt — hiện tượng gọi là tetrachromacy. Với “cặp kính tự nhiên” này, họ có thể phân biệt tới cả trăm triệu màu. Những sắc thái mà với chúng ta chỉ là “màu hồng”, dưới mắt họ có thể tách thành nhiều lớp khác biệt. Thế giới của họ giàu chi tiết đến mức đôi khi khó mô tả bằng lời.
Ngay cả với thị giác bình thường, khả năng này cũng làm ta bối rối. Khi tôi nói “xanh”, bạn có chắc rằng cái xanh tôi thấy giống hệt cái xanh bạn thấy? Chúng ta đồng ý đặt tên chung cho màu sắc để giao tiếp, nhưng trong thực tế, mỗi người có thể đang sống trong một phiên bản màu riêng. Và đó là một trong những bí ẩn thú vị nhất của nhận thức con người.
Sức mạnh của đôi mắt không chỉ dừng lại ở con số 10 triệu. Nó còn là khả năng gắn kết màu sắc với cảm xúc và ký ức. Một sắc vàng nhạt có thể gợi buổi trưa tuổi thơ, một sắc đỏ thẫm có thể đánh thức nỗi nhớ về một ai đó. Thế giới này không chỉ đa sắc, mà còn đa nghĩa trong cách chúng ta trải nghiệm nó.
Có lẽ vì vậy mà loài người chưa bao giờ ngừng vẽ, nhuộm, thiết kế và sáng tạo ra bảng màu mới. Mỗi tác phẩm nghệ thuật, mỗi bức ảnh, mỗi lớp sơn tường đều chỉ là một cách khác để nhắc ta rằng thế giới màu sắc quanh mình phong phú đến mức nào.
Mỗi khi ta gọi tên một màu, hãy nhớ rằng phía sau nó còn ẩn giấu hàng triệu sắc thái mà mắt ta đang ngầm nhận biết. Và có lẽ chính vì vậy, thế giới không bao giờ trở nên tẻ nhạt. Ngay cả khi nhìn một bức tường cũ kỹ, đôi mắt ta vẫn tìm thấy vô số biến thể của ánh sáng và màu sắc, như thể vũ trụ luôn thì thầm: “Luôn có nhiều điều hơn bạn nghĩ.”