Cùng một lời khuyên y khoa, nhưng người bác sĩ nói chậm, nhấn nhá từng câu lại được bệnh nhân nghe theo nhiều hơn. Điều thú vị là, nội dung hoàn toàn giống nhau. Chỉ khác ở tốc độ nói.
Các nhà khoa học gọi hiện tượng này là trust attribution – cách não bộ gán nhãn “đáng tin” cho người đối diện chỉ dựa trên đặc điểm giọng nói. Một nghiên cứu của Đại học Plymouth cho thấy, khi hai người đưa ra cùng một thông điệp, người nói chậm thường được đánh giá là điềm tĩnh, thận trọng, và đáng tin cậy hơn. Dù họ chẳng hề thêm thông tin gì vào lời nói.
Lý do nằm ở cách não xử lý tín hiệu giọng nói. Trong vô thức, con người gắn tốc độ nói nhanh với sự vội vàng, thiếu kiểm soát, còn tốc độ chậm với sự cẩn trọng và cân nhắc. Giống như một người trả lời chậm sau khi suy nghĩ thường được coi là có trách nhiệm hơn, người nói chậm khiến người nghe mặc định rằng họ có suy ngẫm kỹ, dù sự thật chưa chắc đã vậy.
Điều nghịch lý là mức độ tin tưởng này chẳng liên quan đến nội dung. Bạn có thể nói một thông tin đúng đắn với tốc độ nhanh, nhưng lại được tin ít hơn một người nói chậm cùng thông tin đó. Ngược lại, người nói chậm nhưng đưa thông tin sai, vẫn có thể dễ được chấp nhận hơn. Não bộ, trong nỗ lực tiết kiệm năng lượng, đã chọn một “lối tắt” dựa trên âm thanh thay vì kiểm chứng logic.
Tất nhiên, hiệu ứng này không phải lúc nào cũng đúng. Trong tình huống khẩn cấp – như một cuộc sơ tán cháy nổ – nói chậm có thể bị coi là chần chừ, thiếu năng lực. Trong môi trường kinh doanh, người nói nhanh đôi khi được gắn nhãn là năng động, quyết đoán. Nghĩa là, độ tin tưởng gắn liền với bối cảnh văn hóa và kỳ vọng xã hội. Một giọng chậm rãi ở phòng tư vấn tâm lý mang lại cảm giác an toàn. Nhưng trong sàn chứng khoán, nó lại thành sự chậm chạp.
Các nhà nghiên cứu cũng lưu ý rằng tốc độ nói chỉ là một mảnh ghép. Giọng chuẩn, cách ngắt nghỉ, độ vang, thậm chí một nụ cười trong giọng nói – tất cả đều góp phần khiến người nghe tin hay không tin. Nhưng chính vì vậy, mới thấy rằng niềm tin không phải lúc nào cũng đặt trên lý trí. Nó đến từ những yếu tố rất nhỏ, rất vô thức, mà ta thường không để ý.
Chúng ta thường nghĩ mình tin người khác vì nội dung họ nói. Nhưng thực tế, não bộ lại đang bí mật chấm điểm từng hơi thở, từng nhịp ngắt, từng khoảng lặng. Tin hay không tin, đôi khi đã được quyết định trước cả khi câu chữ kết thúc.