Bạn có bao giờ đang đứng giữa phòng khách, tự tin rằng mình vào đây vì một lý do cực kỳ quan trọng… rồi đứng yên như một tượng đá vì không thể nhớ nổi lý do đó là gì? Nếu câu trả lời là “quá thường xuyên”, đừng vội lo lắng. Có thể bộ não của bạn đang làm một việc rất thông minh.
Các nhà thần kinh học gọi đó là “quên có chọn lọc” – một cơ chế sinh học giúp não bớt gánh nặng và tập trung vào thứ thực sự quan trọng. Khác với chiếc máy tính lưu giữ mọi tệp tin, bộ não không xem ký ức là kho chứa bất biến. Nó giống một tấm bản đồ sống, liên tục xóa bớt các đường mòn ít đi qua để vẽ lại lối mới.
Điều này nghe có vẻ ngược đời: tại sao người thông minh lại hay quên hơn? Thực tế, chính khả năng xử lý thông tin nhanh khiến họ phải liên tục loại bỏ dữ liệu cũ, tránh “nhiễu”. Khi não gặp hai thông tin na ná nhau – ví dụ hai mật khẩu khác nhau chỉ một ký tự – nó có xu hướng gộp chung hoặc bỏ bớt để dành chỗ cho những thông tin mới và quan trọng hơn. Kết quả: bạn dễ quên tên một người mới gặp, nhưng lại nhớ được sơ đồ phức tạp của một dự án dài hạn.
Một phần nguyên nhân khác đến từ sự “bận rộn nội tâm”. Người thông minh thường có nhiều luồng suy nghĩ chạy song song. Khi đang nghĩ về một ý tưởng thú vị, họ dễ bỏ qua chi tiết nhỏ nhặt như đã khóa cửa chưa, hay để điện thoại ở đâu. Giống như một đầu bếp đang mải thử công thức mới, không nhận ra nồi nước bên cạnh đã sôi.
Hiệu quả thần kinh cũng đóng vai trò quan trọng. Các nghiên cứu cho thấy người thông minh thường sử dụng não tiết kiệm hơn – chỉ huy động tối đa khi gặp vấn đề khó. Những tác vụ đơn giản, lặp lại thường được xử lý gần như tự động, và điều này đôi khi làm họ không “ghi” lại ký ức rõ ràng. Nếu coi não là một văn phòng, thì đây là kiểu giám đốc không lưu bản sao từng email, chỉ giữ lại các hợp đồng lớn.
Điều thú vị là quên không hề làm bạn kém đi, mà ngược lại, nó giúp bạn ra quyết định nhanh hơn. Một bộ não nhớ mọi thứ sẽ bị ngập trong chi tiết và khó phân biệt đâu là thông tin hữu ích. Sự quên có chọn lọc giống như chức năng lọc thư rác – không ai muốn đọc lại mọi quảng cáo nhận được từ 10 năm trước.
Nhưng tất nhiên, quên cũng có giá của nó. Bạn có thể dễ bỏ sót một cuộc hẹn, quên nơi để ví, hay không nhớ lời bài hát quen thuộc. Tuy vậy, chính sự “mất mát” này lại cho phép bạn xử lý những vấn đề lớn hơn, sáng tạo hơn. Đôi khi, để giữ được điều quý, ta buộc phải buông bớt.
Lần tới khi bạn đang mải tìm chiếc chìa khóa vừa cầm cách đây 5 phút, hãy nhớ: có thể bộ não của bạn đang rất bận – không phải với việc tìm chìa khóa, mà với một ý tưởng lớn hơn, hoặc một quyết định đòi hỏi sự tập trung toàn bộ. Và biết đâu, chính từ khoảnh khắc quên đó, bạn lại nhớ ra một điều đáng giá hơn nhiều.