Giữa quán cà phê đông, bạn chợt giật mình vì tưởng có ai gọi tên mình. Quay lại — chẳng ai cả. Tiếng ồn vẫn trộn lẫn như cũ, chỉ có một thoáng rùng mình rất thật, như não bạn vừa “bắt sóng” nhầm một tần số quen. Hóa ra, khoảnh khắc đó không đơn độc. Và kỳ lạ thay, nó nói lên mức độ cô đơn của bạn.
Trong vài năm gần đây, các nhà thần kinh học bắt đầu xem lại hiện tượng này — cái mà họ gọi là “ảo thanh xã hội nhẹ” (social auditory misperception). Một nghiên cứu năm 2023 của Đại học Durham, Anh, đã tìm thấy một điều thú vị: người có mức cô đơn cao hơn thường “nghe thấy” các âm thanh mang tính xã hội — như giọng nói, tiếng cười, hay cảm giác ai đó gọi mình — nhiều hơn nhóm còn lại. Không phải ảo giác bệnh lý, mà là phản xạ tự nhiên của não đang tìm kiếm kết nối.
Não người vốn là cỗ máy được thiết kế để phát hiện dấu hiệu xã hội: ánh mắt, giọng nói, tiếng gọi, thậm chí cả hơi thở người khác. Khi bị thiếu hụt giao tiếp, hệ thống đó không tắt đi — nó bật mạnh hơn. Vùng thính giác và vỏ não trước trán tăng độ nhạy, sẵn sàng khuếch đại bất cứ tín hiệu nào có thể là của con người. Kết quả là, giữa tiếng ồn ngẫu nhiên, não dễ “vẽ” ra tiếng gọi quen thuộc. Nó không bịa, chỉ… nghe quá kỹ.
Một nhóm khác ở Đại học Yale gọi hiện tượng này là “social deafferentation” — mất đi sự kích thích xã hội bình thường khiến não phải “tự tạo” tín hiệu thay thế. Giống như một chiếc radio yếu sóng, nó bắt đầu nghe thấy tiếng người trong nhiễu. Mức cô đơn càng cao, “độ vang ảo” càng lớn. Một số người thậm chí cảm nhận được “có ai đó đang nhìn mình” dù không có ai cả.
Thú vị hơn, cơ chế này trùng khớp với hiện tượng mà nhiều người vẫn gọi là “ảo rung điện thoại” hay “nghe thấy tiếng chuông ảo”. Khi ta chờ tin nhắn, não cũng tự phát tín hiệu giả, vì quá kỳ vọng vào một kết nối xã hội. Nghĩa là, cô đơn không chỉ khiến ta buồn — nó khiến các giác quan nhiễu sóng.
Điều đáng chú ý là, phần lớn những “ảo thanh nhẹ” ấy không phải bệnh lý. Các nhà nghiên cứu nhấn mạnh: đó là cách bộ não cô lập tìm cách duy trì bản đồ xã hội của mình. Nó giống một con thú từng sống theo bầy đàn, nay lạc khỏi đàn, vẫn cố lắng nghe tiếng gọi từ xa để biết rằng mình chưa hoàn toàn biến mất khỏi thế giới người khác.
Nếu bạn từng nghe thấy tên mình giữa đám đông, đừng vội cho rằng mình bất thường. Có thể, đó chỉ là một lời nhắc rất khẽ: rằng bên trong bạn vẫn đang tìm một người để trò chuyện, một ánh mắt để chạm. Trong thế giới ngày càng ồn ào, có khi điều khó nhất không phải là nghe thấy người khác — mà là nhận ra tiếng gọi thật sự phát ra từ chính mình.