Khi một tia sét xé toạc bầu trời, ta thường nghĩ ngay đến sức mạnh phá hủy: cây bị thiêu rụi, mái nhà vỡ nát, thậm chí cả mạng sống có thể bị cướp đi trong chớp mắt. Thế nhưng, bên dưới cảnh tượng hỗn loạn ấy, lại có một hiệu ứng âm thầm và bất ngờ: sét tạo ra ozone, loại khí góp phần thanh lọc bầu không khí quanh ta.
Sau mỗi cơn dông, bạn có từng hít sâu và nhận ra một mùi ngai ngái, the mát, vừa lạ vừa quen? Đó chính là mùi của ozone. Ozone (O₃) được hình thành khi tia sét làm nóng không khí lên đến hàng chục nghìn độ C, đủ để phá vỡ các phân tử oxy (O₂) và nitơ (N₂). Những nguyên tử oxy tự do này không đứng yên mà lập tức tái kết hợp, một phần tạo thành O₃. Vậy là trong khoảnh khắc tưởng chừng chỉ có tàn phá, thiên nhiên lại rèn ra một phân tử mới, có khả năng khử mùi và diệt khuẩn mạnh mẽ.
Điều thú vị là bạn không cần nhìn thấy, chỉ cần ngửi là biết. Cái mùi đặc trưng sau mưa giông ấy không phải từ đất ẩm như nhiều người nghĩ, mà chính là ozone — sản phẩm của sét. Chúng ta đang hít vào hơi thở mới mẻ mà bầu trời vừa “chế tác” ra sau một màn kịch dữ dội.
Ozone có một tính chất quan trọng: nó là chất oxy hóa mạnh. Nhờ vậy, trong khí quyển tầng thấp, nó có thể phản ứng với nhiều loại chất ô nhiễm hữu cơ, vi sinh vật hay khí độc, góp phần làm trong lành bầu không khí. Dù lượng ozone mà sét tạo ra không đủ để thay đổi toàn cầu, nhưng nó để lại một dấu ấn rõ rệt trong cảm giác của con người: sự mát lành sau mưa giông phần nào đến từ những phân tử O₃ vừa sinh ra.
Tuy nhiên, ozone cũng có hai mặt. Ở tầng bình lưu cao trên đầu chúng ta, nó tạo thành một lá chắn vô hình, bảo vệ Trái Đất khỏi tia cực tím hủy hoại sự sống. Nhưng ở tầng mặt đất, nếu tích tụ quá nhiều, ozone lại trở thành chất gây hại, làm cay mắt và khó thở. Thế nên, cái ta hít thấy sau cơn mưa chỉ đủ để tạo cảm giác dễ chịu, còn nếu ở mức cao hơn, nó sẽ thành vấn đề sức khỏe.
Sự mâu thuẫn này làm cho ozone trở thành một biểu tượng của cân bằng tự nhiên. Nó có thể bảo vệ hoặc gây hại, tùy bối cảnh. Và cũng giống như ozone, bản thân sét vừa mang hủy diệt vừa mang tái sinh. Một tia sét có thể thiêu cháy một cánh rừng, nhưng cũng chính tia sét ấy góp phần làm sạch bầu khí quyển, gieo mùi ngai ngái dễ chịu trong không gian.
Có lẽ, đó chính là thông điệp của tự nhiên: không có gì thuần một mặt. Ngay cả hiện tượng tưởng như chỉ có bạo lực và hỗn loạn cũng ẩn chứa một vai trò chữa lành. Giữa ánh sáng chói lòa và tiếng sấm rền, thiên nhiên vẫn âm thầm giữ cho mình một sự cân bằng bền bỉ.