Trong bóng tối đặc quánh của hang sâu, chỉ có ánh lửa lập lòe và tiếng thở vang vọng. Một người hít sâu, cất tiếng hô. Âm thanh lao đi, đập vào vách đá rồi trở về, dài hơn, trầm hơn, như có ai đó đáp lại từ bên kia. Giữa thế giới không chữ viết, không ngôn ngữ phức tạp, khoảnh khắc đó là một cuộc trò chuyện.
Hàng chục nghìn năm sau, các nhà khảo cổ bước vào những hang động ở Pháp, Tây Ban Nha, vùng Basque… và phát hiện một trùng hợp kỳ lạ. Nhiều bức vẽ động vật, dấu tay, ký hiệu cổ xưa lại nằm đúng ở những “điểm âm vang” – nơi tiếng nói hay tiếng gõ vang lên rõ rệt nhất. Có những góc hang, một tiếng đập vào đá tạo ra chuỗi âm thanh phản hồi dài, như tiếng trống vọng trong ngực. Người tiền sử hẳn đã biết điều đó, và chọn chính những chỗ ấy để vẽ, khắc, để tiếng và hình quyện vào nhau.
Khoa học ngày nay gọi lĩnh vực này là archaeoacoustics – nghiên cứu âm thanh trong khảo cổ. Các giả thuyết cho rằng với người xưa, tiếng vọng không chỉ là hiện tượng vật lý. Nó có thể được xem như giọng nói của thần linh, tiếng của tổ tiên hay linh hồn thú săn mồi. Khi họ phát hiện tiếng vọng thay đổi theo vị trí, kích thước và hình dạng của không gian, họ đã “đánh dấu” bằng hình ảnh – một con bò rừng, một con ngựa, hay bàn tay đỏ ấn lên đá – như cách ghi nhớ nơi mà thế giới trả lời mình.
Các nhà nghiên cứu từ MIT còn gợi ý rằng chính sự giao thoa này – âm thanh kích thích trí tưởng tượng, rồi chuyển thành biểu tượng hình ảnh – có thể là một bước đầu tiên dẫn tới khả năng ngôn ngữ tượng trưng của loài người. Nghĩa là trước khi kể chuyện bằng lời, tổ tiên chúng ta đã biết kể bằng tiếng vọng và tranh.
Nếu bạn từng vào một hang đá và buột miệng gọi to, để rồi nghe tiếng mình quay về từ tít xa, hãy tưởng tượng cảm giác đó với một bộ óc chưa biết chữ, chưa quen lý giải sóng âm. Tiếng vọng ấy hẳn vừa là bí ẩn, vừa là lời mời gọi. Và biết đâu, trong những vết màu phai trên vách đá kia, vẫn còn ẩn giọng nói của ai đó từ mười lăm nghìn năm trước, đang khẽ thì thầm cùng bạn.