Một người ngồi im giữa buổi chiều, vai rũ xuống, mắt nhìn vào khoảng không. Không ai chạm vào họ, không ai nhắc đến chuyện cũ. Vậy mà đột nhiên, một ký ức buồn ùa về, rõ nét như thể vừa xảy ra. Lạ thay, chính tư thế ngồi đó — cúi đầu, lưng gập xuống — đã là chìa khóa đánh thức quá khứ.
Tư thế cơ thể vốn được xem là hệ quả của cảm xúc. Buồn thì gục đầu. Tự tin thì ưỡn ngực. Nhưng các nhà tâm lý học phát hiện ra một điều ngược đời: tư thế không chỉ phản ánh tâm trạng, mà còn có thể gây ra tâm trạng — và quan trọng hơn, nó còn điều chỉnh cách ta nhớ lại quá khứ.
Một nghiên cứu năm 2017 với 216 sinh viên cho thấy: khi được yêu cầu ngồi cúi người, 86% trong số họ nhớ lại ký ức tiêu cực nhiều hơn; trong khi ở tư thế ngồi thẳng, 87% lại nhớ về những trải nghiệm tích cực. Tư thế thay đổi, dòng ký ức đổi hướng. Cơ thể như cái cần gạt, chọn kênh ký ức buồn hay vui.
Hiện tượng này được giải thích bằng khái niệm “lập trình hóa thân” (embodied cognition) — não bộ không hoạt động riêng lẻ, mà liên tục tương tác với cơ thể. Khi ta cúi xuống, nhịp thở nông lại, cơ lưng căng, các tín hiệu này báo về não trạng thái giống như khi ta từng buồn, khiến não mở đúng “ngăn kéo” ký ức tương ứng.
Thậm chí, một số nhà nghiên cứu cho rằng cơ thể có trí nhớ riêng. Nó nhớ cách bạn từng ngồi khi thất vọng, từng thở thế nào khi khóc. Những tư thế ấy tạo thành bản mẫu, chỉ chờ được kích hoạt. Và khi bạn vô thức trở lại tư thế đó, quá khứ bỗng ùa về, không cần ai nhắc.
Điều này lý giải vì sao một ngày bình thường cũng có thể hóa u ám chỉ vì bạn ngồi cúi đầu quá lâu. Hoặc tại sao khi đi bộ, đứng thẳng và thở sâu, ta lại dễ nghĩ ra hướng giải quyết tích cực hơn cho cùng một vấn đề.
Tư thế là một dạng trí nhớ lặng lẽ. Không ồn ào như từ ngữ hay hình ảnh, nhưng đủ mạnh để xoay trục cảm xúc. Không phải lúc nào bạn cũng kiểm soát được mình nghĩ gì. Nhưng bạn có thể bắt đầu bằng cách thay đổi cách mình ngồi.
Không phải mọi nỗi buồn đều đến từ bên ngoài. Có thể chỉ là vì bạn đã quên đứng thẳng lưng khi đối diện chính mình.