Một người đàn ông sau cơn đột quỵ đứng trước gương, nhìn thấy bàn tay mình. Khi bác sĩ hỏi ông hãy chạm vào chiếc cốc trên bàn, ông lại với tay vào mặt gương, nơi chiếc cốc phản chiếu. Ông không hề nhận ra rằng vật thật ở phía khác.
Ông nhìn thấy, nhưng không hiểu điều mình đang thấy.
Đó là hiện tượng hiếm được gọi là mù gương – hay mirror agnosia. Người mắc chứng này vẫn có thị lực bình thường, nhưng não không còn khả năng diễn giải quan hệ không gian giữa vật thể thật và ảnh phản chiếu. Họ biết có gương, nhưng không hiểu cách nó hoạt động. Trong não họ, phản chiếu và thực tại hòa làm một.
Các bác sĩ thần kinh học phát hiện hội chứng này thường xảy ra khi vùng thùy đỉnh phải của não bị tổn thương – nơi giúp ta định hướng không gian và hiểu vị trí của vật thể. Khi vùng này ngừng hoạt động, não vẫn tiếp nhận hình ảnh nhưng không thể “dịch” nó thành cấu trúc ba chiều. Người bệnh nhìn thế giới như qua tấm kính phẳng, không có khoảng cách, không có chiều sâu.
Điều kỳ lạ là, trong giấc mơ, một số bệnh nhân mù gương lại kể rằng họ vẫn thấy hình phản chiếu của mình. Trong mơ, họ biết đó là gương, biết hình kia là chính họ. Khi tỉnh dậy, khả năng đó biến mất.
Giấc mơ, dường như, vẫn giữ được cấu trúc thế giới mà não tỉnh đã đánh mất.
Các nhà khoa học xem đây là bằng chứng cho thấy ký ức về khái niệm “phản chiếu” nằm ở nơi khác trong não — có thể ở vùng xử lý hình ảnh trừu tượng hoặc cảm xúc tự thân. Khi vùng đỉnh bị tổn thương, phần “cảm nhận” không gian mất đi, nhưng phần “hiểu biết” trừu tượng về bản thân vẫn còn, và đôi khi trở lại trong mơ.
Một nghiên cứu năm 1991 trên Brain Journal mô tả bệnh nhân như vậy: họ không thể nhận ra sự phản chiếu khi tỉnh, nhưng trong giấc mơ vẫn mô tả “nhìn thấy mình trong gương và biết đó là mình”.
Giấc mơ không phục hồi chức năng não, nhưng có thể tái hiện cấu trúc của thế giới như nó từng là.
Trước tấm gương, con người đó đứng yên, ánh mắt chạm vào cái bóng mờ phản chiếu. Ông không thấy mình, nhưng trong mơ, hình ảnh ấy vẫn tồn tại — phản chiếu của ký ức, không phải của ánh sáng.